ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΤΟΚΟΓΛΥΦΙΑΣ (Part 3)

Ο πρώην οικονομολόγος John Perkins περιγράφει τη βασική στρατηγική στο βιβλίο του “Confessions of an Economic Hit Man”: αρχικά δωροδοκίες στους κυβερνώντες, μετά απειλές, ύστερα ένα πραξικόπημα και τέλος, αν όλα αποτύχουν, μία εισβολή. Στόχος είναι να υποχρεωθεί η χώρα να αποδεχθεί ένα δάνειο και να αρχίσει να πληρώνει τις δανειακές δόσεις – να χρεωθεί και να παραμείνει χρεωμένη. Είτε πρόκειται για ιδιώτες είτε για έθνη, το χρέος συχνά ξεκινά με ένα μεγάλο έργο – ένα αεροδρόμιο, ένα οδικό δίκτυο ή έναν ουρανοξύστη, μία ανακαίνιση κατοικίας ή τα δίδακτρα για το πανεπιστήμιο – πράγματα που υπόσχονται σπουδαίες μελλοντικές ανταμοιβές αλλά που στην πραγματικότητα κάνουν πιο πλούσιες τις εξωτερικές δυνάμεις και δημιουργούν μια παγίδα χρέους. Τον παλιό καιρό, η στρατιωτική δύναμη και οι καταναγκαστικές εισφορές ήταν τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι αυτοκρατορίες· σήμερα είναι το χρέος. Το χρέος εξαναγκάζει τα έθνη και τους ανθρώπους να αφιερώνουν όλη τους παραγωγικότητα στην παραγωγή χρήματος. Οι άνθρωποι συμβιβάζονται όσο αφορά τα όνειρά τους και εργάζονται σε θέσεις που τους επιτρέπουν την εξόφληση των χρεών τους. Τα έθνη μετατρέπουν τη γεωργία της συντήρησης και την οικονομία της τοπικής αυτάρκειας που δεν φέρνουν συνάλλαγμα στη χώρα, σε εξαγώγιμες καλλιέργειες και εργοστασιακή παραγωγή, που φέρνουν το επιθυμητό συνάλλαγμα.(10) Η Αϊτή έχει χρέη από το 1825, όταν εξαναγκάστηκε να αποζημιώσει τη Γαλλία για την ιδιοκτησία (δηλαδή τους σκλάβους) που η τελευταία έχασε στην εξέγερση των σκλάβων το 1804. Πότε θα εξοφλήσει όλα της τα χρέη; Ποτέ.(11) Πότε θα μπορέσει ο Τρίτος Κόσμος να ξεπληρώσει τα χρέη του και να αφιερώσει την παραγωγικότητα του στον δικό του λαό; Ποτέ. Πότε θα μπορέσετε οι περισσότεροι από εσάς να ξεπληρώσετε τα φοιτητικά σας δάνεια, τις πιστωτικές σας κάρτες και τα στεγαστικά σας δάνεια; Ποτέ.

Παρόλα αυτά, είτε πρόκειται για κρατικό είτε για προσωπικό επίπεδο, η εποχή της αποκήρυξης του χρέους μπορεί να είναι πιο κοντά από όσο πιστεύουμε. Η νομιμότητα της ισχύουσας κατάστασης φθίνει, και όταν μερικοί μόνο οφειλέτες καταφέρουν να αποκηρύξουν τα χρέη τους, οι υπόλοιποι θα ακολουθήσουν. Υπάρχει εξάλλου και μία ισχυρή νομική βάση για την αποκήρυξη των χρεών: η αρχή του απεχθούς χρέους η οποία υποστηρίζει πως τα χρέη που έχουν δημιουργηθεί με δόλο δεν έχουν ισχύ. Τα έθνη μπορούν να αμφισβητήσουν τα χρέη που δημιουργήθηκαν από δικτάτορες οι οποίοι συνωμότησαν με τους δανειστές για να πλουτίσουν οι ίδιοι και οι δικοί τους άνθρωποι και οι οποίοι δρομολόγησαν τεράστια έργα που δεν χρησίμευσαν στο έθνος. Οι ιδιώτες μπορούν να αμφισβητήσουν καταναλωτικά και στεγαστικά δάνεια που τους χορηγήθηκαν με πρακτικές εξαπάτησης. Ίσως πλησιάζει ο καιρός που θα απαλλαγούμε από τα βάρη των χρεών μας.

ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ

Ένας τελευταίος τρόπος αναδιανομής πλούτου είναι μέσω του πληθωρισμού. Επί της ουσίας, ο πληθωρισμός αποτελεί μία συγκαλυμμένη μορφή μερικής παραγραφής χρέους μια και επιτρέπει την εξόφληση ενός δανείου με νόμισμα που έχει σήμερα χαμηλότερη αξία από την εποχή της σύναψης του αρχικού δανείου. Αποτελεί μία εξισορροπητική δύναμη, που με την πάροδο του χρόνου μειώνει την αξία τόσο του χρήματος όσο και του δανείου. Όμως, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο δείχνουν. Κι αυτό γιατί ο πληθωρισμός συνήθως συνοδεύεται από μία αύξηση στα επίπεδα των επιτοκίων, αφενός επειδή οι νομισματικές αρχές αυξάνουν τα επιτόκια για να «καταπολεμήσουν τον πληθωρισμό» και αφετέρου επειδή οι υποψήφιοι δανειστές προτιμούν να επενδύσουν σε μη πληθωριστικά αγαθά από το να δανείσουν τα χρήματά τους με επιτόκια χαμηλότερα του πληθωρισμού.(12)

Τα συμβατικά οικονομικά μας λένε ότι ο πληθωρισμός προκύπτει από την αύξηση της προσφοράς χρήματος που δεν συνοδεύεται από μία αντίστοιχη αύξηση στην προσφορά αγαθών. Πως τότε, μπορεί να αυξηθεί η προσφορά χρήματος; Τη διετία 2008-2009, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα μείωσε τα επιτόκια σχεδόν μηδενίζοντάς τα και αύξησε δραματικά τη νομισματική βάση χωρίς να δημιουργηθεί πληθωρισμός. Αυτό συνέβη γιατί οι τράπεζες δεν αύξησαν τις χορηγήσεις δανείων, που τοποθετεί χρήματα στα χέρια ιδιωτών και επιχειρήσεων που θα τα ξοδέψουν. Αντιθέτως, όλο το νέο χρήμα παρέμεινε στα αποθεματικά των τραπεζών ή επενδύθηκε στο χρηματιστήριο εξ ου και ή άνοδος των τιμών των μετοχών από τον Μάρτιο μέχρι τον Απρίλιο του 2009.(13)

Δεν αποτελεί έκπληξη, που λόγω της έλλειψης φερέγγυων δανειοληπτών και οικονομικής ανάπτυξης, τα χαμηλά επιτόκια έχουν συμβάλλει ελάχιστα στην αύξηση χορήγησης δανείων. Ακόμα κι αν η Ομοσπονδιακή Τράπεζα αγόραζε όλα τα ομόλογα στην αγορά, δεκαπλασιάζοντας τη νομισματική βάση, και πάλι δεν θα προέκυπτε πληθωρισμός. Για να υπάρξει πληθωρισμός, το χρήμα πρέπει να βρίσκεται στα χέρια εκείνων που θα το ξοδέψουν. Είναι πράγματι χρήμα το χρήμα που δεν ξοδεύεται; Είναι πράγματι χρήμα το χρήμα που ένας φιλάργυρος θάβει στη γη και το ξεχνάει εκεί;(14) Οι νευτώνειες-καρτεσιανές αντιλήψεις μας αντιμετωπίζουν το χρήμα ως αντικείμενο· στην πραγματικότητα είναι μία σχέση. Όταν συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων, τότε χάνουμε τη σύνδεση μεταξύ μας και με τα πράγματα που τρέφουν και εμπλουτίζουν τη ζωή.

Τα οικονομικά πακέτα διάσωσης της Ομοσπονδιακής Τράπεζας τοποθέτησαν χρήματα κυρίως στα ταμεία των τραπεζών, όπου και έχουν παραμείνει. Σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, για να φτάσει το χρήμα σε εκείνους που θα το ξοδέψουν, είναι απαραίτητο να παρακαμφθεί η ιδιωτική διαδικασία της πίστωσης που βασίζεται στην αρχή, «Θα έχεις πρόσβαση στα χρήματα μόνον αν δημιουργήσεις ακόμα περισσότερα χρήματα». Ο κυριότερος τρόπος για να συμβεί αυτό είναι μέσω δημοσιονομικής τόνωσης, με άλλα λόγια, με κυβερνητικές δαπάνες. Οι δαπάνες αυτές είναι δυνητικά, πληθωριστικές. Γιατί είναι ανεπιθύμητος ο πληθωρισμός; Σε κανέναν δεν αρέσουν οι αυξήσεις τιμών, αλλά αν τα εισοδήματα αυξάνονται με τον ίδιο ρυθμό, ποιος ζημιώνεται; Ζημίες θα υποστούν εκείνοι που αποταμιεύουν· όσοι είναι χρεωμένοι ωφελούνται. Αυτό που ο απλός κόσμος φοβάται είναι τον πληθωρισμό που δεν συνοδεύεται από μία αντίστοιχη αύξηση μισθών. Αν οι τιμές αλλά και οι μισθοί αυξηθούν, τότε ο πληθωρισμός είναι στην ουσία ένας έμμεσος φόρος στο αδρανές κεφάλαιο ο οποίος κάνει αναδιανομή του πλούτου ων πλουσίων και αντισταθμίζει τις συνέπειες του τόκου.(15) Θα επιστρέψουμε αργότερα σε αυτή την ευεργετική πλευρά του πληθωρισμού όταν εξετάζουμε νομισματικά συστήματα αρνητικών επιτοκίων.

Η συμβατική θεωρία υποστηρίζει ότι η κυβέρνηση μπορεί να χρηματοδοτήσει μία πληθωριστική κατανάλωση είτε μέσω της φορολόγησης είτε μέσω δαπανών ελλειμμάτων. Γιατί οι δαπάνες που χρηματοδοτούνται από τους φόρους να είναι πληθωριστικές; Στο κάτω-κάτω, το μόνο που κάνουν είναι να παίρνουν χρήματα από κάποιους ανθρώπους και να τα δίνουν σε κάποιους άλλους. Είναι πληθωριστικές μόνον όταν παίρνουν από τους πλούσιους και τα δίνουν στους φτωχούς – εκείνους που θα τα ξοδέψουν γρήγορα. Με την ίδια συλλογιστική, οι δαπάνες ελλειμμάτων είναι πληθωριστικές μόνο αν τα χρήματα φτάσουν στα χέρια εκείνων που θα τα ξοδέψουν κι όχι για παράδειγμα, στις μεγάλες τράπεζες. Σε κάθε περίπτωση, ο πληθωρισμός είναι περισσότερο μία συνέπεια ή ένα σύμπτωμα της αναδιανομής πλούτου παρά ένα μέσο για την επίτευξή της.(16)

Η πληθωρισμός άρα, δεν μπορεί να γίνεται αντιληπτός ως κάτι διαφορετικό από άλλες μορφές αναδιανομής πλούτου. Δεν αποτελεί τυχαίο γεγονός ότι οι συντηρητικοί πολιτικοί, οι παραδοσιακοί προστάτες των πλουσίων, είναι οι πιο πρόθυμοι να «πατάξουν τον πληθωρισμό». Αντιτίθενται στις δαπάνες ελλειμμάτων, που τείνουν να τοποθετούν τα χρήματα στα χέρια αυτών που χρωστούν, όχι στα χέρια αυτών που κατέχουν. Όταν αυτό αποτυγχάνει κι αφού ολοκληρωθεί ο κύκλος των δαπανών ελλειμμάτων, υποστηρίζουν μία άμεση επιστροφή στη λογική της «περιχαράκωσης», με την αύξηση των επιτοκίων και την αποπληρωμή δημοσίων χρεών, που επί της ουσίας καθιστά μία αντίστροφη αναδιανομή πλούτου. Επικαλούμενοι το φάσμα του πληθωρισμού, υποστηρίζουν τη λήψη αντιπληθωριστικών μέτρων ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν ενδείξεις πραγματικού πληθωρισμού.

Θεωρητικά, οποιαδήποτε κυβέρνηση με δικό της νόμισμα μπορεί να δημιουργήσει απεριόριστες ποσότητες χρήματος χωρίς την ανάγκη πρόσθετης φορολόγησης, απλούστατα με το να τυπώνει χρήμα ή εξαναγκάζοντας την κεντρική τράπεζα να αγοράσει ομόλογα με μηδενικά επιτόκια. Ναι, θα ήταν πληθωριστικό χρήμα – οι μισθοί και οι τιμές θα αυξάνονταν, και η συγκριτική αξία του αποθηκευμένου πλούτου θα έπεφτε. Το ότι οι κυβερνήσεις αντιθέτως, χρησιμοποιούν τον μηχανισμό των έντοκων ομολόγων για τη δημιουργία χρήματος αποτελεί σαφή ένδειξη της φύσης του νομισματικού μας συστήματος. Εδώ, στην καρδιά των κυρίαρχων μορφών εξουσίας ενός κράτους, αποδίδεται ένας φόρος υποτελείας στους ιδιοκτήτες του χρήματος.

Γιατί το κράτος πρέπει να πληρώνει τόκο στους πλούσιους για το κυριαρχικό προνόμιο της έκδοσης νομίσματος; Από την αρχαιότητα, το δικαίωμα έκδοσης νομισμάτων θεωρείτο μια ιερή ή πολιτική πράξη που εδραίωνε τη θέση μιας κοινωνικής δύναμης. Είναι ξεκάθαρο που βρίσκεται αυτή η δύναμη σήμερα. «Επιτρέψτε μου να εκδίδω και να ελέγχω το χρήμα ενός έθνους, και μου είναι αδιάφορο ποιος φτιάχνει τους νόμους του» είχε πει ο Meyer Rothschild. Σήμερα, το χρήμα υπηρετεί τον ιδιωτικό πλούτο. Αυτή είναι η θεμελιώδης αρχή της τοκογλυφίας. Παρόλα αυτά η εποχή της τοκογλυφίας σύντομα θα παρέλθει· το χρήμα θα υπηρετήσει έναν νέο κύριο.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΣΕΝΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΛΙΓΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΜΕΝΑ

Τα συστημικά αίτια για την απληστία, τον ανταγωνισμό και το άγχος που κατέχουν κυρίαρχη θέση στη σημερινή κοινωνία έρχονται σε αντίθεση με πολλές από τις διδασκαλίες της «Νέας Εποχής» (New Age) στις οποίες συχνά εκτίθεμαι – ότι «Το χρήμα δεν είναι παρά μια μορφή ενέργειας», πως «Όλοι μπορούν να έχουν χρηματική αφθονία εάν υιοθετήσουν μία νοοτροπία αφθονίας». Όταν οι δάσκαλοι της «Νέας Εποχής» μας προτρέπουν να «ελευθερωθούμε από τις περιοριστικές μας αντιλήψεις περί χρήματος», να «αποβάλλουμε τη λογική της έλλειψης», να «είμαστε δεκτικοί στη ροή της αφθονίας», ή να γίνουμε πλούσιοι με τη δύναμη της θετικής σκέψης, αγνοούν ένα σημαντικό ζήτημα. Οι ιδέες τους προέρχονται από μία βάσιμη πηγή: την αντίληψη πως η έλλειψη στον κόσμο μας είναι κατασκεύασμα των συλλογικών μας πεποιθήσεων και όχι η ουσιαστική πραγματικότητα ·όμως δεν συνάδουν με το χρηματικό σύστημα που έχουμε σήμερα.

Σας παραθέτω ένα παράδειγμα αυτής της συλλογιστικής, διατυπωμένο με σαφήνεια και καθαρότητα, από το βιβλίο “The Soul of Money” της Lynn Twist:

Το χρήμα από αφ’ εαυτού του δεν είναι κακό ή καλό, το χρήμα αφ’ εαυτού του δεν μπορεί να έχει ή να μην έχει δύναμη. Είναι στην ερμηνεία που προσδίδουμε στο χρήμα, το πώς αλληλεπιδρούμε με αυτό, εκεί που βρίσκεται η πραγματική ζημιά και εκεί που θα βρούμε την πραγματική ευκαιρία για ανακάλυψη του εαυτού μας και προσωπική μεταμόρφωση.(17)

Η Lynn Twist είναι μία φιλάνθρωπος με όραμα που έχει εμπνεύσει πολλούς στη χρήση του χρήματος για το καλό. Μπορείτε όμως να φανταστείτε πως θα αντηχούν τα λόγια αυτά σε κάποιον που ζει στην ανέχεια και έχει επιτακτική ανάγκη χρημάτων; Όταν ήμουν απένταρος πριν από δύο χρόνια, θυμάμαι πόσο με ενοχλούσαν οι καλοπροαίρετοι φίλοι με πνευματικές ανησυχίες που μου έλεγαν πως το πρόβλημά μου ήταν «μία νοοτροπία έλλειψης». Όταν η οικονομία ή μία ολόκληρη χώρα όπως η Λετονία ή η Ελλάδα καταρρέει κι εκατομμύρια ανθρώπων χρεοκοπούν, πρέπει να ρίξουμε το φταίξιμο στη νοοτροπία τους; Τι να πει κανείς για τα φτωχά, πεινασμένα παιδιά – έχουν κι εκείνα μια νοοτροπία έλλειψης;

Σε άλλο σημείο του ίδιου βιβλίου, η Twist περιγράφει τις τοξικές αντιλήψεις περί έλλειψης ως εξής: «Είναι όπως το παιδικό παιχνίδι με “μουσικές καρέκλες”, όπου υπάρχει μία καρέκλα λιγότερη από τον αριθμό των ατόμων που παίζουν. Εστιάζεις συνεχώς στο να μην χάσεις και στο να μην είσαι εκείνος που θα μείνει στο τέλος χωρίς καρέκλα».(18)

Όμως, όπως έχω περιγράψει, το νομισματικό σύστημα είναι ένα παιχνίδι με μουσικές καρέκλες, ένας παράλογος αγώνας στον οποίο κάποιοι αναγκαστικά μένουν εκτός. Αν εμβαθύνουμε όμως, η Twist έχει δίκιο. Έχει δίκιο ως προς το ότι το νομισματικό σύστημα είναι μία προέκταση της στάσης μας απέναντι στην έλλειψη – μια στάση που θεμελιώνεται ακόμη βαθύτερα: στους βασικούς μύθους και ιδεολογίες του πολιτισμού μας που εγώ αποκαλώ την Ιστορία του Εαυτού και την Ιστορία του Κόσμου. Αλλά δεν αρκεί να αλλάξουμε τη στάση μας απέναντι στο χρήμα· πρέπει να αλλάξουμε το ίδιο το χρήμα, το οποίο εξάλλου αποτελεί καθρέφτη των πεποιθήσεών μας. Σε τελική ανάλυση, η εργασία πάνω στον εαυτό μας δεν μπορεί να διαχωριστεί από την εργασία για τον κόσμο. Το ένα καθρεφτίζει το άλλο· το ένα τροφοδοτεί το άλλο. Όταν οι ίδιοι αλλάζουμε, οι αρχές μας και οι πράξεις μας αλλάζουν επίσης. Όταν εργαζόμαστε μέσα στον κόσμο, προκύπτουν εσωτερικά ζητήματα τα οποία πρέπει να αντιμετωπίσουμε, διαφορετικά θα γίνουμε αναποτελεσματικοί. Οπότε είναι εκείνο που αισθανόμαστε ως μία πνευματική διάσταση στην κρίση του πλανήτη, το οποίο καθιστά επιτακτική την ανάγκη για αυτό που ο Andrew Harvey αποκαλεί «Ιερό Ακτιβισμό».

Το χρηματικό σύστημα που έχουμε σήμερα είναι η εκδήλωση της λογικής της έλλειψης που έχει κυριαρχήσει στον πολιτισμό μας για αιώνες. Όταν η λογική αυτή αλλάξει, το χρηματικό σύστημα θα αλλάξει με τη σειρά του για να ενσαρκώσει μία νέα συνειδητότητα. Στο τρέχον χρηματικό σύστημα, είναι μαθηματικά αδύνατον για παραπάνω από μία μειοψηφία ανθρώπων να ζήσουν στην αφθονία, επειδή η διαδικασία δημιουργίας χρήματος συντηρεί μία συστημική έλλειψη. Η ευημερία ενός ανθρώπου έχει ως προϋπόθεση την ένδεια ενός άλλου.

Μία από τις βασικές αρχικές του «προγραμματισμού της ευημερίας» είναι η απαλλαγή από τις ενοχές που προέρχονται από την πεποίθηση πως κάποιος μπορείς να είσαι πλούσιος μόνο αν κάποιος άλλος είναι φτωχός, ότι το «περισσότερα για εμένα» σημαίνει «λιγότερα για εσένα». Το πρόβλημα είναι πως με το τρέχον χρηματικό σύστημα αυτό ισχύει! Στον σημερινό κόσμο περισσότερο για μένα σημαίνει λιγότερο για σένα. Η εκχρηματισμένη επικράτεια επεκτείνεται σε βάρος της φύσης, του πολιτισμού, της υγείας και του πνεύματος. Οι ενοχή που αισθανόμαστε σε σχέση με το χρήμα είναι δικαιολογημένη. Σίγουρα, μπορούμε να δημιουργήσουμε όμορφα πράγματα, αξιοπρόσεχτους οργανισμούς, να υπηρετήσουμε ευγενείς σκοπούς χρησιμοποιώντας το χρήμα, αλλά αν φιλοδοξούμε να κερδίσουμε χρήματα έχοντας αυτούς τους σκοπούς κατά νου, με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο είναι σαν να κλέβουμε κάποιον για να πληρώσουμε κάποιον άλλον.

Θα σας παρακαλέσω σε αυτό το σημείο να καταλάβετε ότι δεν προσπαθώ να σας αποθαρρύνω να ανοιχτείτε στη ροή της αφθονίας. Αντιθέτως – όταν αρκετοί άνθρωποι μπουν σε αυτή τη διαδικασία, το νομισματικό σύστημα θα αλλάξει για να ευθυγραμμιστεί με αυτή τη νέα πεποίθηση. Το τρέχον νομισματικό σύστημα βασίζεται στην αρχή της Διάστασης. Αποτελεί τόσο συνέπεια όσο και αιτία της αντίληψής μας πως είμαστε διακριτά και απομονωμένα υποκείμενα σε ένα σύμπαν που είναι ξένο σε εμάς, είναι ο Άλλος. Το άνοιγμα προς την αφθονία μπορεί να γίνει μόνον αν αποποιηθούμε αυτή την ταυτότητα και γίνουμε δεκτικοί στην αληθινή, συνδεδεμένη εκδοχή της ύπαρξής μας. Αυτή η νέα ταυτότητα δεν θέλει να έχει καμία σχέση με την τοκογλυφία.

Ορίστε ένα ακραίο παράδειγμα που δείχνει το ασθενές σημείο στην «προγραμματισμό της ευημερίας» και έμμεσα, στο τρέχον χρηματικό σύστημα. Πριν από μερικά χρόνια, μία γυναίκα μου έκανε την παρουσίαση ενός πολύ ιδιαίτερου οργανισμού με την επωνυμία “Gifting”, του οποίου είχε γίνει μέλος. Ο τρόπος με τον οποίο δούλευε αυτός ο οργανισμός ήταν ότι ξεκινούσες «δωρίζοντας» $10.000 σε εκείνον που σε σύστηνε. Τότε όφειλες με τη σειρά σου να βρεις άλλους τέσσερις ανθρώπους που με τη σειρά τους θα σου «δώριζαν» ο καθένας τους $10.000, κι αυτοί με τη σειρά τους έπρεπε να προσελκύσουν άλλους τέσσερις ο καθένας για να τους «δωρίσουν» από $10.000 και ούτω καθεξής. Ο καθένας καταλήγει έτσι με καθαρό κέρδος $30.000. Η «φιλολογία» του προγράμματος το εξηγούσε ως μία εκδήλωση καθολικής αφθονίας. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν η κατάλληλη νοοτροπία επέκτασης. Εξυπακούεται ότι άδραξα την ευκαιρία μονομιάς. Βεβαίως αστειεύομαι. Αντ’ αυτού ρώτησα τη γυναίκα, «Όμως αυτό που κάνεις μήπως δεν είναι τίποτα παραπάνω από το να παίρνεις τα χρήματα των φίλων σου;»

«Όχι» απάντησε εκείνη, «γιατί στο τέλος κι εκείνοι θα βγάλουν $30.000 ο καθένας, αρκεί και οι ίδιοι να πιστεύουν βαθιά στις αρχές της δωρεάς».

«Όμως κι εκείνοι θα βγάλουν χρήματα από τους δικούς τους φίλους. Στο τέλος θα εξαντληθούν τα υποψήφια μέλη, και οι τελευταίοι που θα συμμετάσχουν σε αυτό το σχήμα αναγκαστικά θα χάσουν $10.000. Επί της ουσίας τα παίρνεις από αυτούς, τα κλέβεις από αυτούς, και επικαλείσαι το επιχείρημα της δωρεάς για να το πετύχεις.»

Ίσως εκπλαγείτε αν μάθετε ότι εκείνη η γυναίκα ουδέποτε επικοινώνησε ξανά μαζί μου. Η αγανάκτησή της και η άρνησή της καθρεφτίζουν τα τη συνολική αγανάκτηση και άρνηση των ωφελούμενων από το οικονομικό σύστημα, που η δομή του είναι παρόμοια με το συγκεκριμένο σχήμα πυραμίδας. Για να το καταλάβετε, φανταστείτε πως το ποσό εγγραφής των $10.000 δημιουργείται ως ένα έντοκο χρέος (που αυτό είναι στην πραγματικότητα). Πρέπει να προσελκύσεις περισσότερους ανθρώπους κάτω από εσένα μέσα στο σχήμα διαφορετικά εσύ ο ίδιος θα χάσεις την περιουσία σου. Ο μόνος τρόπος για εκείνους που «βρίσκονται στη βάση» να αποφύγουν την ένδεια είναι να βρουν ακόμα περισσότερους ανθρώπους και να τους προσελκύσουν μέσα στην οικονομία του χρήματος, για παράδειγμα μέσω του αποικισμού -ή κατά το προσφιλέστερο, με το «άνοιγμα νέων αγορών ελεύθερου εμπορίου» – και μέσω της οικονομικής ανάπτυξης: μετατρέποντας τις σχέσεις, τον πολιτισμό, τη φύση, και ό,τι άλλο υπάρχει σε χρήμα. Αυτό αναβάλλει το αναπόφευκτο, και το αναπόφευκτο – μία εντεινόμενη πόλωση του πλούτου – μας δείχνει το άσχημο πρόσωπό του κάθε φορά που επιβραδύνεται ο ρυθμός ανάπτυξης. Οι άνθρωποι που έχουν εξακολουθούν να σηκώνουν το βάρος των χρεών τους δεν έχουν τρόπο να τα εξοφλήσουν: δεν έχει απομείνει κανείς για να τους διαθέσει χρήματα, και τίποτα που να μπορεί να μετατραπεί σε νέο χρήμα. Αυτό, όπως θα δούμε, αποτελεί τη ρίζα της οικονομικής, κοινωνικής, και οικολογικής κρίσης που αντιμετωπίζει σήμερα ο πολιτισμός μας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

Σημειώσεις

1. Επίτηδες έχω παραλείψει την αναφορά σε έννοιες όπως οι οριακές υποχρεωτικές καταθέσεις, οι κεφαλαιακές απαιτήσεις κλπ οι οποίες περιορίζουν τις δυνατότητες μίας τράπεζας να χορηγεί δάνεια, καθώς όλα αυτά δεν έχουν άμεση σχέση με το βασικό θέμα που εξετάζεται σε αυτό το κεφάλαιο.

2. Η αλήθεια είναι ότι έχουν αρχίσει μια συγκαλυμμένη επανεμφάνιση σε ορισμένες Πολιτείες της Αμερικής, καθώς υπάρχουν άνθρωποι που κλείνονται στη φυλακή επειδή αγνόησαν δικαστικές κλητεύσεις για απλήρωτες οφειλές. Διαβάστε σχετικά το άρθρο της Martha White, “America’s New Debtor Prison.” Daily Finance. 15/07/10.

3. Ακόμα και όταν γίνεται εμφανές ότι αυτά τα χρεοπαγή στοιχεία ενεργητικού είναι άχρηστα και ότι τα χρέη δεν πρόκειται ποτέ να εξοφληθούν, οι αρχές προσπαθούν όσο καλύτερα μπορούν να αποκρύψουν αυτό το γεγονός και να διατηρήσουν την ονομαστική τους αξία.

4. Στην πραγματικότητα, το επιτόκιο δεν αποτελείται από “συνιστώσες”- αυτό είναι επινόημα της ανάλυσης – αλλά μπορούμε να προσποιηθούμε ότι έτσι είναι. Οι αυθεντίες στο θέμα συνήθως παραθέτουν μόνο τρεις ή πέντε παραμέτρους καθορισμού του επιτοκίου. Δεν θα δώσω ορισμούς εδώ – μπορείτε να τους βρείτε μόνοι σας – εκτός από τον πιο σχετικό, το πριμ επιτοκίου μηδενικού κινδύνου. Αυτό ισούται με το επιτόκιο των βραχυπρόθεσμων χρεογράφων της κυβέρνησης των ΗΠΑ. (T-bills) τα οποία έχουν ουσιαστικά μηδενικό κίνδυνο και πλήρη ρευστότητα. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι κι εδώ υπάρχει κίνδυνος, αλλά αν τα πράγματα χειροτερέψουν σε τέτοιο βαθμό που η κυβέρνηση των Η.Π.Α. δεν είναι σε θέση να τυπώνει χρήμα, τότε καμία κατηγορία επένδυσης δεν θα είναι ασφαλής.

5. Ένας νέος τρόπος ώστε να παραμένει το ύψος των επιτοκίων μεγαλύτερο από το ποσοστό της οικονομικής ανάπτυξης είναι η νέα δύναμη που έχει αποκτήσει η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ να προσφέρει τόκο στα αποθεματικά των τραπεζών. Σήμερα τα ποσοστά αυτά βρίσκονται σε σχεδόν μηδενικά επίπεδα, αλλά η Ομοσπονδιακή Τράπεζα σκοπεύει να τα αυξήσει όταν η οικονομία αρχίσει να αναπτύσσεται (δείτε, για παράδειγμα, το άρθρο των Keister and McAndrews, “Why Are Banks Holding So Many Excess Reserves?“). Αυτό θα διασφαλίσει το ότι ο όποιος νέος πλούτος προκύψει από την οικονομική ανάπτυξη θα περιέλθει στις τράπεζες και τους ομολογιούχους, οι οποίοι θα ωφεληθούν από τις απλόχερες προσφορές ταμειακών διευκολύνσεων εκ μέρους της Ομοσπονδιακής Τράπεζας.

6. Η κατάσταση τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πολύ χειρότερη, καθώς η κατηγορία των επενδύσεων μηδενικού κινδύνου έχει επεκταθεί ώστε να περιλαμβάνει όλα τα είδη επισφαλών επενδύσεων που η κυβέρνηση αποφάσισε να στηρίξει. Εξασφαλίζοντας τη φερεγγυότητα χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που είναι επιρρεπή στο ρίσκο καθώς και τη ρευστότητα των οικονομικών τους υπηρεσιών, η κυβέρνηση έχει στην πραγματικότητα αυξήσει τις ανταμοιβές με προϊόντα μηδενικού κινδύνου στους ιδιοκτήτες του χρήματος και έχει επιταχύνει τη συγκέντρωση του πλούτου. Το επιτόκιο ομοσπονδιακών καταθέσεων ή το επιτόκιο των εντόκων γραμματίων του Δημοσίου δεν αποτελεί πλέον το σημείο αναφοράς για το επιτόκιο μηδενικού κινδύνου. Η έννοια του ηθικού κινδύνου που έχει προκύψει αναφορικά με τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που είναι “πολύ μεγάλα για να χρεοκοπήσουν” δεν είναι μόνο ένα ζήτημα ηθικής. Όταν οι υψηλού ρίσκου και υψηλού επιτοκίου επενδύσεις δεν ενέχουν στην πραγματικότητα ρίσκο, τότε εκείνοι που έχουν τα χρήματα για να τα διαθέσουν σε αυτά θα αυξήσουν τον πλούτο τους πολύ πιο γρήγορα από τους υπόλοιπους (και εις βάρος των υπολοίπων). Ο ηθικός κίνδυνος είναι ο σύντομος δόμος προς την υπερβολική συγκέντρωση του πλούτου.

7. Ο συντηρητικός ισχυρισμός ότι η τοποθέτηση του χρήματος στα χέρια των πλουσίων θα αποφέρει αυξημένες επενδύσεις, περισσότερες θέσεις εργασίας, και ευημερία για όλους ισχύει μόνο στην περίπτωση που ο δείκτης απόδοσης του κεφαλαίου που επενδύθηκε ξεπερνά το ισχύον επιτόκιο στις οικονομικές επενδύσεις μηδενικού κινδύνου. Όπως αποδεικνύεται από την αδυσώπητη συγκέντρωση πλούτου όταν απουσιάζει η ανακατανομή του, αυτή η περίπτωση είναι σπάνια και θα γίνει ακόμα πιο σπάνια, ίσως μάλιστα εκλείψει, καθώς πλησιάζουμε τα ανώτατα όρια της ανάπτυξης.

8. Επιπλέον, δεν μπορεί κάποιος να απαλλαγεί από ορισμένες μορφές χρέους, όπως τα φοιτητικά δάνεια και οι φορολογικές οφειλές, μέσω της χρεοκοπίας.

9. Σημάδια ότι η κατάρρευση αυτή έχει ήδη ξεκινήσει φάνηκαν στην κρίση του 2010 που αφορούσε τα έγγραφα τεκμηρίωσης των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων. Σε αυτήν την περίπτωση, τέθηκε υπό αμφισβήτηση το πλέγμα των συμβάσεων που απαρτίζουν μια υποθήκη. Οι υποθήκες είχαν χωριστεί σε τόσα πολλά κομμάτια που ήταν δύσκολο να αποδειχθεί ποιος τελικά ήταν ο ιδιοκτήτης του ακινήτου. Το σύνολο του συστήματος συμβολαίων, νόμων, κανονισμών και συγκέντρωσης τεκμηρίων άρχισε να καταρρέει υπό το βάρος της ίδιας του της πολυπλοκότητας.

10. Δεν είναι τυχαίο ότι η πολιτική της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι να επιτρέπει αγροτικά δάνεια μόνο για την καλλιέργεια προϊόντων προς εξαγωγή. Οι καλλιέργειες που προορίζονται για εγχώρια κατανάλωση δεν αποφέρουν συνάλλαγμα για την εξυπηρέτηση του δανείου.

11. Αφότου γράφτηκε αυτό το κεφάλαιο, το εξωτερικό χρέος της Αϊτής διεγράφη ως αποτέλεσμα της συμπόνιας που προκάλεσε η δεινή κατάσταση στην οποία περιήλθε η χώρα μετά το σεισμό. Σήμερα η Αϊτή έχει αδέσμευτα έσοδα και περιουσιακά στοιχεία – που αποτελούν ιδανικό στόχο ως εξασφαλίσεις για την άντληση νέων δανείων.

12. Επιπλέον, σήμερα πολλά δάνεια έχουν κυμαινόμενα επιτόκια, τα οποία συχνά προσαρμόζονται με βάση τον πληθωρισμό (τώρα υπάρχουν ακόμα και τιμαριθμοποιημένα κρατικά ομόλογα).

13. Από τον Ιούλιο του 2008 μέχρι τον Ιούλιο του 2009, η νομισματική βάση διπλασιάστηκε, από 838 δισεκατομμύρια σε 1,6 τρισεκατομμύρια δολάρια, κι όμως ο νομισματικός δείκτης Μ1 αυξήθηκε κατά λιγότερο από 20 τοις εκατό και ο Μ2 κατά λιγότερο από 10 τοις εκατό. Στην πραγματικότητα, ο Μ1 και ο Μ2 δίνουν σχετικά περιορισμένα στοιχεία για τον υπολογισμό της προσφοράς χρήματος, αλλά η Ομοσπονδιακή Τράπεζα δεν δημοσιεύει πλέον στατιστικά στοιχεία για τον Μ3, που είναι πιο περιεκτικός δείκτης. Παρόλα αυτά, ορισμένοι ανεξάρτητοι οικονομολόγοι προσπαθούν να τον παρακολουθούν, όπως ο John Williams του www.shadowstats.com, ο οποίος εκτιμά τη