ΚΕΦΑΛΑΙΟ 19: Η ΜΗ ΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗ

Όταν η συσσώρευση του πλούτου πάψει να έχει μεγάλη σημασία στην κοινωνία οι ηθικοί κώδικες θα αλλάξουν πολύ. Θα μπορέσουμε να απαλλαγούμε από πολλές ψευδο-ηθικές αρχές που μας στοιχειώνουν εδώ και διακόσια χρόνια, με βάση τις οποίες έχουμε ανάγει μερικά από τα πιο δυσάρεστα ανθρώπινα χαρακτηριστικά σε μεγάλες αρετές.

–John Maynard Keynes

 

Να είσαι φιλεύσπλαχνος πριν ο πλούτος σε κάνει φθονερό.

–Sir Thomas Browne

Σε αυτό το βιβλίο έχω διατυπώσει μία ερμηνεία του πλούτου ως ροή αντί για συσσώρευση. Αυτό δεν αποτελεί καινούρια ιδέα: ο πλούτος άρχισε να εννοείται ως συσσώρευση με την άνοδο του γεωργικού πολιτισμού. Καθώς οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες είναι, με πολύ λίγες εξαιρέσεις, νομάδες, τα περιουσιακά στοιχεία τους είναι στην κυριολεξία βάρος. Όμως ο αγρότης κάθεται στο ίδιο μέρος· επιπλέον, ο βιοπορισμός του αγρότη εξαρτάται από την αποθήκευση τροφής, ιδιαίτερα στην περίπτωση της γεωργίας που βασίζεται στην σπορά. Οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες διατηρούσαν πληθυσμούς κάτω από τη φέρουσα ικανότητα του ατροποποίητου παρθένου οικοσυστήματος· σε περιόδους ξηρασίας ή πλημμύρας, μπορούσαν εύκολα να μετακομίσουν και να προσαρμοστούν. Δεν ήταν το ίδιο για τους αγρότες. Για τους αγρότες, ήταν σύνηθες να έχουν επτά έτη με παχιές αγελάδες και στη συνέχεια επτά έτη με ισχνές αγελάδες, που σήμαινε ότι η καλύτερη εξασφάλιση ήταν να φυλάνε μεγάλα αποθέματα τροφής. Η συσσώρευση και η αποθήκευση ήταν η καλύτερη μορφή ασφάλειας· από αυτήν πήγαζε ο πλούτος, η κοινωνική θέση και πολλές από τις συνήθειες που σήμερα αναγνωρίζουμε ως αρετές: η λιτότητα, η θυσία, το να αποταμιεύουμε για τις δύσκολες μέρες, οι καλές εργασιακές συνήθειες, η εργατικότητα και η επιμέλεια.

Σε μια ζωή χωρίς αποθήκευση τροφής, οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες δούλευαν μόνον όσο ήταν απαραίτητο για να εκπληρώσουν τις άμεσες ανάγκες τους και απολάμβαναν μακρές περιόδους ανάπαυσης. Η ανάπαυση του αγρότη συνοδεύεται από μια μικρή ενοχή – ότι θα μπορούσε να εργαστεί λίγο πιο σκληρά, να αποθηκεύσει λίγο παραπάνω, για κάθε περίπτωση. Σε ένα αγρόκτημα, υπάρχει πάντα κάποια δουλειά που πρέπει να γίνει. Κληρονομήσαμε και εκφράσαμε με ακραίο τρόπο τη νοοτροπία του αγρότη, συμπεριλαμβανομένου και του ορισμού του πλούτου.(1) Μετά την Εποχή της Γεωργίας αυτή η νοοτροπία (η εργασιακή ηθική, η θυσία του παρόντος για χάρη του μέλλοντος, η συσσώρευση και ο έλεγχος) άγγιξε το επόμενο επίπεδο έκφρασης στην Εποχή της μηχανής,(2) που οδήγησε σε τέτοια συγκέντρωση πλούτου που θα ζήλευε και ο πλουσιότερος φαραώ.

Και σήμερα φτάσαμε στην λεγόμενη Εποχή της Πληροφορίας, που είναι ακόμα μία εκδήλωση της ίδιας νοοτροπίας, στην οποία παρατηρείται μεγάλη συσσώρευση πλούτου σε αντιδιαστολή με μεγάλη φτώχια και μία αποξένωση από τον φυσικό κόσμο που ξεπερνά κάθε προηγούμενο. Πολλοί παρατηρητές επισημαίνουν ότι κάθε μια από αυτές τις «εποχές» διαδέχεται (στην πραγματικότητα επικαλύπτει) την προηγούμενη με εκθετικά επιταχυνόμενο ρυθμό. Εντελώς κατά προσέγγιση, η εποχή της γεωργίας διάρκεσε τρεις χιλιετίες, η βιομηχανική εποχή τρείς αιώνες, η εποχή της πληροφορίας τρεις δεκαετίες.(3) Σήμερα πολλοί ψυχανεμίζονται ότι βρισκόμαστε στο μεταίχμιο μιας μοναδικότητας: ίσως ένας χείμαρρος νέων εποχών που συμπτύσσονται σε χρόνια, μήνες, ημέρες, και μετά η μετάβαση σε μία εντελώς νέα εποχή, κάτι μη γνώσιμο και ποιοτικά διαφορετικό από ό,τι υπήρξε πριν. Μπορεί να μην γνωρίζουμε πολλά για αυτό ακόμα, όμως ένα πράγμα που είναι βέβαιο για την επερχόμενη Εποχή της Επανασύνδεσης είναι ότι η ανθρωπότητα δεν θα ισχυρίζεται ότι εξαιρείται από τους νόμους της φύσης.

Ασφαλώς, η συσσώρευση είναι ένα από τα είδη παραβίασης του φυσικού νόμου που έρχεται σε αντίφαση με τον καινούριο άνθρωπο και τη σχέση του με τη φύση. Η αποταμίευση πόρων πέρα από τη δυνατότητα κατανάλωσης δεν είναι κάτι άγνωστο στη φύση, είναι όμως σπάνιο, και πολλοί τύποι αποθήκευσης τροφής (π.χ. οι σκίουροι που μαζεύουν ξηρούς καρπούς) έχουν κάποια άλλη εξήγηση.(4) Γενικά μιλώντας, τα φυσικά συστήματα χαρακτηρίζονται από τη ροή των πόρων και όχι τη συσσώρευσή τους. Στα ζώα, τα κύτταρα δεν αποθηκεύουν περισσότερα σάκχαρα από όσο χρειάζονται για μερικά δευτερόλεπτα αλλά επαφίενται σε αυτόν που τους προμηθεύει μονίμως την τροφή τους, το σώμα.

Οι εξελικτικοί βιολόγοι δίνουν δύο εξηγήσεις για τη συσσώρευση πόρων στους ανθρώπους από την άποψη του γενετικού ντετερμινισμού. Η πρώτη είναι ότι τους προσφέρει ασφάλεια, ένα πλεονέκτημα στην επιβίωση. Θα το έκαναν και οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες καθώς και άλλα είδη στη φύση αλλά τους λείπουν τα μέσα. Η δεύτερη εξήγηση είναι πως η κραυγαλέα συγκέντρωση και κατανάλωση πόρων είναι ένα είδος επίδειξης με σκοπό το ζευγάρωμα. Όπως το θέτει ο βιολόγος Walter K. Dodds,

Η επίδειξη του ελέγχου των πόρων και της κατανάλωσης των πόρων από άντρες και γυναίκες κλιμακώνεται (συνεισφέρει σε έναν παροξυσμό χλιδής) επειδή η υπερβάλλουσα οικειοποίηση των πόρων είναι ένα χαρακτηριστικό που σχετίζεται με την επιλογή σεξουαλικού συντρόφου. Σε μια κοινωνία όπου το βιοτικό επίπεδο είναι υψηλό, δεν αρκεί απλώς η επίδειξη ελέγχου σε επαρκείς πόρους που διασφαλίζουν την επιβίωσή σου, την επιβίωση του συντρόφου και του παιδιού σου. Θα πρέπει να ελέγχεις περισσότερους πόρους από αυτούς που ελέγχουν οι δυνητικοί ανταγωνιστές σου για να κάνεις μια δελεαστική επίδειξη.(5)

Σύμφωνα με τη συλλογιστική της συμβατικής γενετικής θεωρίας (της οποίας μία κριτική θα ήταν πέρα από τον σκοπό αυτού του βιβλίου), αυτή η λογική φαίνεται να ευσταθεί. Όμως, αρκετά έντεχνα, το επιχείρημα αυτό βασίζεται στην κυκλική λογική που προβάλλει το σημερινό περιβάλλον της έλλειψης, του άγχους και του ανταγωνισμού πάνω στη φύση. Η ικανότητα να συσσωρεύουμε και να υπερ-καταναλώνουμε πόρους αποτελεί πλεονέκτημα για την αναπαραγωγή μόνο σε μια κοινωνία όπου οι πόροι δεν είναι δίκαια μοιρασμένοι. Σε μια κουλτούρα μοιράσματος που βασίζεται στο δώρο, το καλό των παιδιών σας δεν εξαρτάται τόσο πολύ από το αν ο σύντροφός σας είναι εξαιρετικός κυνηγός ή αποτελεσματικός τροφοσυλλέκτης. Επιπλέον, ανθρωπολογικά στοιχεία αντικρούουν την άποψη του Dodd. Πολύ τακτικά, οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες και οι πρωτόγονοι γεωργοί είχαν μειωμένη παραγωγή επειδή προτίμησαν την ξεκούραση από τη συσσώρευση και τον έλεγχο των πόρων.(6) Δεν υπήρχε γενετική προδιάθεση που να οδηγεί σε ανταγωνισμό για κραυγαλέα επίδειξη πλούτου· αντιθέτως, η συσσώρευση δεν οδηγούσε σε μεγαλύτερη κοινωνική αποδοχή αλλά σε όνειδος. Επιπλέον, το διαδεδομένο μοίρασμα των πόρων καθιστούσε την παραγωγική ικανότητα αμφισβητήσιμη. Αν κάτι ήταν γενετικά προκαθορισμένο, αυτό ήταν η προδιάθεση για μοίρασμα και για συνεισφορά στην ευημερία της φυλής. Με μια μικρή υπερβολή, μπορούμε να πούμε ότι σε μια κοινότητα βασισμένη στο δώρο, το εύλογο ατομικό συμφέρον είναι συνώνυμο με τον αλτρουισμό.

Οι εσφαλμένες αντιλήψεις του διακριτού και απομονωμένου εαυτού μας έχουν δηλητηριάσει το μυαλό τόσο βαθιά ώστε συχνά τις αντιμετωπίζουμε, σε συγκαλυμμένη μορφή, ως αυταπόδεικτες αλήθειες. Στην ερώτηση «Τι είναι η ανθρώπινη φύση;» κάνουμε προβολή σε μια παλιά φανταστική εποχή όταν «ο καθένας λειτουργούσε για τον εαυτό του» ή ίσως κάθε οικογένεια λειτουργούσε για τον εαυτό της, και υποθέτουμε ότι οι κοινότητες ήταν μια μεταγενέστερη εξέλιξη, μια βελτίωση της πρωτόγονης κατάστασης της φύσης. Ενδεικτικά, δύο από τους σημαντικούς φιλοσόφους αυτού του πεδίου, ο Hobbes και ο Rousseau, που είχαν αντίθετες απόψεις για τη ζωή στη φύση, συμφωνούσαν σε αυτό το σημείο. Σύμφωνα με τον Hobbes, Η ζωή ήταν «μοναχική, φτωχή, άσχημη, κτηνώδης και σύντομη» (η έμφαση ανήκει σε μένα), και σύμφωνα με τον Rousseau η ζωή ήταν επίσης μοναχική:

Δεδομένου ότι σε εκείνη την πρωτόγονη κατάσταση, οι άνθρωποι δεν είχαν ούτε σπίτια, ούτε καλύβες, ούτε κανένα είδος περιουσίας· ο καθένας έμενε όπου έβρισκε, σπάνια για περισσότερες από μία νύχτες· τα δύο φύλα ενώνονταν χωρίς σχέδιο, συμπτωματικά, βρίσκονταν μαζί από τύχη ή από έλξη και δεν είχαν ανάγκη από λόγια για να περιγράψουν τα σχέδιά τους ο ένας στον άλλον· και χώριζαν με την ίδια αδιαφορία. Η μητέρα θήλαζε τα παιδιά της πρώτα για το δικό της καλό· και ύστερα, όταν η συνήθεια της τα έκανε αγαπητά, και για το δικό τους καλό: όμως μόλις τα παιδιά γίνονταν αρκετά δυνατά για να αναζητήσουν μόνα τους την τροφή τους, την εγκατέλειπαν με τη θέλησή τους  και, μιας που δεν είχαν άλλη μέθοδο για να μην χάνονται μεταξύ τους παρά να παραμένουν συνέχεια ο ένας στο οπτικό πεδίο του άλλου, σύντομα γινόντουσαν ανίκανοι να αναγνωρίσουν ο ένας τον άλλον όταν ξανασυναντιόντουσαν.(7)

Είτε αυτά συνέβαιναν στ’ αλήθεια τότε είτε όχι, είναι οπωσδήποτε αλήθεια σήμερα ότι η συσσώρευση προσθέτει κάποιο βαθμό ασφάλειας, ακόμα και στα σεξουαλικά μας θέλγητρα. Όχι όμως για πολύ. Η νοοτροπία της συσσώρευσης συμπίπτει χρονικά με την άνοδο της λογικής της διάστασης, και επίσης τελειώνει ταυτόχρονα με την Εποχή της Διάστασης. Η συσσώρευση δεν έχει νόημα για τον διευρυμένο εαυτό της οικονομίας του δώρου.

Ένα σημαντικό θέμα σε όλο το έργο μου είναι η ενσωμάτωση των συμπεριφορών των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών στην κοινωνία της τεχνολογίας – ως συμπλήρωση και όχι ως υπέρβαση του παρελθόντος. Έχω ήδη περιγράψει σε αυτό το βιβλίο το οικονομικό ανάλογο της μη συσσώρευσης (το φθειρόμενο νόμισμα), της μη ιδιοκτησίας (εξάλειψη των προσόδων) και της ελλειμματικής παραγωγής (ελεύθερος χρόνος και αποανάπτυξη). Εύστοχα, πολλοί άνθρωποι αισθάνονται μία έλξη για αυτές τις αξίες και σε προσωπικό επίπεδο, όπως στο κίνημα για την «εθελοντική απλότητα» και στην αμφισβήτηση της φύσης της δουλειάς. Οι άνθρωποι αυτοί, που είναι μπροστά από την εποχή τους, είναι πρωτοπόροι σε έναν καινούριο και συγχρόνως αρχαίο τρόπο ύπαρξης που σύντομα θα γίνει ο κανόνας.

Ο Bill Kauth, ιδρυτής των Sacred Warriors (Ιεροί Μαχητές) και άλλων οργανώσεων, είναι ένας παγκοσμίως γνωστός κοινωνικός εφευρέτης και ένας πλούσιος άνθρωπος, ωστόσο όχι με τη συμβατική έννοια. Έχει στην κατοχή του πολύ λίγα πράγματα: ένα παλιό αυτοκίνητο, μερικά προσωπικά αντικείμενα και από όσο γνωρίζω καθόλου χρηματοοικονομικά στοιχεία. Πριν από πολλά χρόνια, μου είπε ότι πήρε έναν προσωπικό όρκο που ονομάζει «οριοθέτηση εισοδήματος» και τον δεσμεύει να μην κερδίζει ποτέ παραπάνω από 24.000 δολάρια σε έναν χρόνο. Και παρόλα αυτά, λέει ότι «Έχω φάει σε μερικά από τα καλύτερα εστιατόρια του κόσμου, έχω ταξιδέψει σε μερικά από τα πιο όμορφα μέρη της γης, είχα μια απίστευτα πλούσια ζωή».

Στην εποχή του ξέχωρου εαυτού, σε όλους μας υπάρχει ένας σπόρος κυνισμού και καχυποψίας που χρωματίζει τις αντιλήψεις μας για τους άλλους ανθρώπους και τις διάφορες οργανώσεις. Όταν ακούμε έναν ομιλητή που μας εμπνέει ή συμμετέχουμε σε ένα σεμινάριο μεταμόρφωσης, κρυφά (ή λιγότερο κρυφά) αναρωτιόμαστε, «Με ποιο τρόπο αυτός ο τύπος επωφελείται από αυτό; Ποιο είναι το δόλωμα;» Αμέσως αναγνωρίζουμε τις υποκριτικές συμπεριφορές, όπως το κουτί με τις «δωρεές» που είναι στην πραγματικότητα υποχρεωτικές. Οι υποψίες μας είναι συχνά δικαιολογημένες. Πάρα πολλές θρησκευτικές αιρέσεις, πνευματικά κινήματα και εταιρείες πολυεπίπεδου μάρκετινγκ καταλήγουν να έχουν στην κορυφή ανθρώπους που γίνονται πλούσιοι και αναρωτιόμαστε, «Αυτό ήταν από την αρχή;». Ο Bill Kauth προσπαθούσε να βρει έναν τρόπο να αξιοποιήσει τον αξιόλογο δυναμισμό στο χώρο του πολυεπίπεδου μάρκετινγκ εξαλείφοντας συγχρόνως τον «παράγοντα απληστία» και αναφέρει ότι η οριοθέτηση εισοδήματος ήταν το μόνο πράγμα που έδειχνε να έχει κάποια προοπτική.

Η υποψία για κάθε καλό πράγμα ότι «στην πραγματικότητα είναι κάποιος που θέλει να επωφεληθεί από μένα» έχει το αντίστοιχό της μέσα μας, όταν αμφισβητούμε τα δικά μας κίνητρα. Και πάλι, κάποιες φορές αυτή η αυτοαμφισβήτηση είναι βάσιμη. Υπήρξαν για μένα περιπτώσεις που μου φαινόταν πως ό,τι κι αν είχα κάνει ήταν από κάποιο ταπεινό κίνητρο· πως όλα τα δώρα μου ήταν υπολογισμένες προσπάθειες να εντυπωσιάσω κάποιον ή να ζητήσω κάποια χάρη, πως όλη μου η γενναιοδωρία ήταν μια αξιοθρήνητη προσπάθεια να κερδίσω την επιδοκιμασία, πως κάθε μου σχέση είχε για κίνητρο ένα μυστικό σχέδιο κέρδους. Φαινόταν σαν να μην είχα κάνει ποτέ στη ζωή μου κάτι αυθεντικά γενναιόδωρο· πως πάντοτε είχα απώτερο κίνητρο την ανάδειξη του εαυτού μου. Αυτή η κατάσταση αποστροφής προς τον εαυτό έχει αρχετυπικές καταβολές που διατυπώνονται στους μύθους και στη θρησκεία. Έρχεται στον νου μου το κήρυγμα “Sinners in the Hands of an Angry God” (Αμαρτωλοί στα χέρια ενός θυμωμένου Θεού) του Jonathan Edward, όπως και το δόγμα του John Calvin για την ολοκληρωτική αθλιότητα του ανθρώπου. Στον βουδισμό, είναι η ταπεινωτική συνειδητοποίηση του πόσες πολλές από τις πράξεις μας προέρχονται από το εγώ, ακόμα και η προσπάθεια (και κυρίως αυτή) να υπερβούμε το εγώ!

Συμφωνώ με ον Bill ότι η οριοθέτηση εισοδήματος είναι ένα ισχυρό εργαλείο για να εξαλείψουμε την καχυποψία που δηλητηριάζει συστήματα και ιδέες που έχουν τη δυνατότητα να μεταμορφώσουν ζωές. Λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο στον εσωτερικό μας κόσμο και,·διαγράφοντας την αυτοαμφισβήτηση από τα κίνητρά μας, δίνει δύναμη στα λόγια μας. Επιβεβαιώνει την ειλικρίνεια των κινήτρων μας στους εαυτούς μας και στους άλλους και ελευθερώνει τους ανθρώπους για να δεχτούν τα δώρα μας. Ο όρκος του Bill ήταν ένας πολύ προσωπικός όρκος που δεν μοιραζόταν με άλλους μέχρι που, μετά από δεκαετίες, μου έδωσε την άδεια για γράψω για αυτό. Αρχικά είχα σκεφτεί ότι θα είχε καλύτερα αποτελέσματα γι’ αυτόν να το είχε μοιραστεί όμως ύστερα από ώριμη σκέψη άλλαξα γνώμη. Η βασική ενέργεια αυτού του όρκου θα ακτινοβολεί γύρω του είτε ο Bill λέει τον όρκο στους άλλους είτε όχι. Επιπλέον, με τη δημοσιοποίηση του όρκου κάποιος διατρέχει τον κίνδυνο να κινήσει την υποψία (του εαυτού του και των άλλων) ότι το πραγματικό κίνητρό του είναι η ματαιοδοξία: να φανεί ότι είναι καλός, να κερδίσει την επιδοκιμασία. Παρόλα αυτά, ο Bill άφησε να εννοηθεί ότι κάποια στιγμή σκόπευε να κάνει την οριοθέτηση εισοδήματος δέσμευση για ολόκληρη την κοινότητα για να ενισχυθεί η αμοιβαία εμπιστοσύνη και η αλληλεξάρτηση.

Τα ευεργετικά ψυχολογικά και κοινωνικά αποτελέσματα της οριοθέτησης εισοδήματος με παρακίνησαν να το σκεφτώ στα πλαίσια των ιερών οικονομικών, στο παρελθόν και στο μέλλον. Στη θέση της οριοθέτησης εισοδήματος τα αναγνώσματά μου για τις προ-μοντέρνες κουλτούρες υπαινίσσονται ότι εκεί εφαρμοζόταν ευρέως κάτι παρόμοιο με «οριοθέτηση περιουσιακών στοιχείων», αυτό που εγώ ονομάζω μη συσσώρευση. Θυμηθείτε τη φυλή από την Αλάσκα στο Κεφάλαιο 18: το αδίκημα δεν ήταν να μην είσαι αρκετά αποτελεσματικός κυνηγός αλλά να μην μοιράζεσαι το κρέας.

Η μη συσσώρευση έχει ως πρότυπο τις κοινωνίες των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, στις οποίες υπήρχε μεγάλη αφθονία αλλά δεν υπήρχε συσσώρευση, και στις οποίες το κύρος περιέβαλε εκείνους που έδιναν τα περισσότερα. Για να δώσει κάποιος τα περισσότερα, θα πρέπει να τα έχει λάβει από κάπου, είτε από τη φύση είτε από άλλους ανθρώπους. Ο σπουδαίος κυνηγός, ο ταλαντούχος καλλιτέχνης ή μουσικός, ο ενεργητικός, ο υγιής και ο τυχερός θα είχαν να δώσουν περισσότερα. Σε κάθε περίπτωση, αυτό το είδος κύρους είναι για το καλό όλων. Μόνον όταν το υψηλό εισόδημα μεταφράζεται σε συσσώρευση, αστόχαστη κατανάλωση ή κοινωνικά επιζήμια κατανάλωση έχει νόημα να το περιορίσουμε. Με άλλα λόγια, το πρόβλημα δεν είναι το υψηλό εισόδημα· το πρόβλημα είναι με τις συνέπειες του εισοδήματος όταν «κολλάει» σε κάποιο σημείο της κυκλοφορίας του, συσσωρεύεται και βαλτώνει.

Η μη συσσώρευση είναι η συνειδητή πρόθεση να μην συσσωρεύσουμε περισσότερο από μία μέτρια ποσότητα περιουσιακών στοιχείων. Δεν γεννιέται από την επιθυμία να είμαστε ενάρετοι αλλά από την κατανόηση ότι κάποιος αισθάνεται πολύ καλύτερα όταν δίνει πράγματα παρά όταν τα φυλάει, ότι η φαινομενική ασφάλεια της συσσώρευσης είναι μια ψευδαίσθηση και ότι το υπερβολικό χρήμα και τα υπερβολικά πολλά υπάρχοντα βαραίνουν τη ζωή μας. Είναι βαθιά εναρμονισμένο με το πνεύμα του δώρου, μια από τις θεμελιώδεις αρχές του οποίου είναι ότι το δώρο πρέπει να κυκλοφορεί. Θυμηθείτε τον Mauss: «Γενικά, ακόμα και όταν κάποιος αποκτά ένα δώρο επειδή το έλαβε από κάπου – με οποιοδήποτε τρόπο – δεν κρατάει το δώρο για τον εαυτό του, παρά μόνον αν δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτό». Με άλλα λόγια, αν το χρειάζεσαι, χρησιμοποίησέ το. Αν όχι, δώστο σε κάποιον άλλον. Αυτή είναι μια τόσο ευνόητη αρχή που ακόμα κι ένα παιδί μπορεί να την καταλάβει. Γιατί να κρατήσεις για τον εαυτό σου κάτι που δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις; Είναι μόνο το «τι θα συμβεί αν στο μέλλον το χρειαστώ;» που μας ωθεί στο να κρατάμε και να αποθηκεύουμε: Τι θα συμβεί αν στο μέλλον δεν έχω αρκετά; Σε μια κουλτούρα δώρου αυτό που θα συνέβαινε είναι ότι κάποιος θα σου έδινε αυτό που χρειάζεσαι. Σε μια κουλτούρα αποθεματοποίησης, ο φόβος του «τι θα συμβεί αν στο μέλλον το χρειαστώ;» είναι αυτο-εκπληρούμενος και δημιουργεί ακριβώς τις συνθήκες της τρωτότητας και της έλλειψης που επικαλείται.

Ίσως σκέφτεστε ότι αφού ζούμε σε μια κουλτούρα αποθεματοποίησης και σε ένα χρηματοοικονομικό σύστημα που προκαλεί την έλλειψη, η μη συσσώρευση είναι παράλογη σήμερα. Ίσως ρομαντικά σκέφτεστε ότι θα ήταν ωραία αν το έκαναν και όλοι οι άλλοι, όμως δεν το κάνουν, οπότε καλύτερα να προστατεύσετε τον εαυτό σας. Είναι πολύ λογικά όλα αυτά. Δεν μπορώ να βρω κάποιο λογικό επιχείρημα για να σας αντικρούσω. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να προτείνω, καθώς θα διαβάζετε αυτό το κεφάλαιο, να παρατηρήσετε αν ακούτε κάποιο άλλο κάλεσμα εκτός από αυτό της λογικής. Δείτε πού μας έφεραν η λογική, η πρακτικότητα και η υπερβολική προφύλαξη. Ίσως ήρθε η ώρα να ακούσουμε αυτό το κάτι άλλο που μας καλεί.

Συνήθως δεν τάσσομαι υπέρ των ηρωικών, απότομων αλλαγών. Αν είστε εύποροι, ίσως ένα καλός τρόπος να υιοθετήσετε σιγά-σιγά τη μη συσσώρευση είναι να εφαρμόσετε «αρνητικό τόκο» στον δικό σας σωρευμένο πλούτο σήμερα, συρρικνώνοντάς τον κατά 5% κάθε χρόνο. Θα συμβεί έτσι κι αλλιώς στην ιερή οικονομία – γιατί να μην αρχίσετε νε το ζείτε από τώρα;

Βέβαια, οι φτωχοί άνθρωποι πάντα ζούσαν με μη συσσώρευση. Η οικονομία επιβάλλει σήμερα τη μη συσσώρευση και στη μεσαία τάξη, μια που οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν πίστωση για να αγοράσουν αντικείμενα αντί να αποταμιεύουν γι’ αυτόν το σκοπό. Ενώ τα έντοκα χρέη δεν θα κυριαρχούν πια στην οικονομική ζωή του μέλλοντος, η αχρήστευση των καταθέσεων, που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη για την πλειονότητα των Αμερικανών, είναι ο πρόδρομος μιας μη συσσωρευτικής οικονομίας.

Υπάρχει ακόμα ρόλος προς ανάθεση για τις μεγάλες συγκεντρώσεις κεφαλαίου και υπάρχουν άνθρωποι που έχουν το χάρισμα να χρησιμοποιούν το χρήμα ως μέσο μιας ιερής δημιουργικότητας, ως ένα τελετουργικό ταλισμάν για να συντονίσουν την ανθρώπινη δραστηριότητα και να εστιάσουν την ανθρώπινη πρόθεση. Είναι το χρήμα αυτό που αποφασίζει αν αύριο, πέντε χιλιάδες άνθρωποι θα χτίσουν έναν ουρανοξύστη, θα καθαρίσουν έναν χώρο απόρριψης τοξικών αποβλήτων ή θα δημιουργήσουν μία ταινία υψηλής τεχνολογίας. Φυσικά, υπάρχουν και άλλα τελετουργικά με τα οποία συντονίζουμε την ανθρώπινη δραστηριότητα, μερικά από τα οποία επικαλούνται ιστορίες και δυνάμεις προγενέστερες του χρήματος, όμως το χρήμα παραμένει ένα ισχυρό εργαλείο, παρόλα αυτά. Αυτή είναι η ουσία της «ιερής επένδυσης», το θέμα του επόμενου κεφαλαίου. Προσκαλώ εσάς που κατέχετε τον πλούτο να σκεφτείτε αναφορικά με το τι θα δημιουργήσετε με τη συλλογική ανθρώπινη δράση. Ή πώς θα χρησιμοποιήσετε το χρήμα με τον πιο όμορφο τρόπο;

Κάθε οργανισμός μέσα στη φύση, κάθε κύτταρο μέσα στο σώμα, μπορούν να διαχειριστούν μόνον μία δεδομένη ποσότητα συνολικής ενέργειας. Κι εμείς είμαστε το ίδιο. Υπερβολική ροή σε ένα κανάλι μπορεί να ξεχειλίσει το κανάλι. Ένα πολύ μεγάλο συσσωμάτωμα καταλήγει όγκος. Αστόχαστες αγορές όπως ένα κάστρο που ποτέ δεν επισκέπτεστε ή μια δέκατη Πέμπτη Ρολς-Ρόις, είναι συμπτώματα υπερβολικού εισοδήματος. Ο οργανισμός προσπαθεί απελπισμένα να διασκορπίσει τη ροή της ενέργειας, αφήνοντας και συγκρατώντας συγχρόνως. Αυτό που ο άσωτος πλούσιος άνθρωπος θέλει πραγματικά να κάνει είναι να δώσει τον πλούτο ώστε να εξισορροπήσει το πάρε-δώσε αλλά αντί γι’ αυτό, απλώς αγοράζει πράγματα και τα κρατάει. Ποιος είναι ο φόβος που τον ωθεί να κρατάει ακόμα και την ώρα που αφήνει κάτι; Είναι ο φόβος που κυβερνάει τον απομονωμένο εαυτό, μόνο του στο σύμπαν. Η συσσώρευση είναι ένας τρόπος να επεκτείνουμε τον μικρό, απομονωμένο εαυτό. Όμως στο τέλος, αυτή η επέκταση είναι ένα κατάφωρο ψέμα. Εγκαταλείπουμε αυτόν τον κόσμο όπως ακριβώς είμαστε όταν πρωτομπήκαμε σε αυτόν: γυμνοί.

Τα περισσότερα ακριβά μπιχλιμπίδια των πλουσίων είναι υποκατάστατα αυτών που στα αλήθεια χρειάζονται: σπορ αυτοκίνητα υποκαθιστούν την ελευθερία, βίλες αναπληρώνουν τις χαμένες συνδέσεις ενός συρρικνωμένου εαυτού, σύμβολα γοήτρου παίρνουν τη θέση του αυθεντικού σεβασμού για τον εαυτό και τους άλλους. Είναι ένα θλιβερό παιχνίδι, η παρωδία του πλούτου. Ακόμα και η ασφάλεια που υποτίθεται ότι φέρνει είναι απατηλή, καθώς οι αντιξοότητες της ζωής έχουν έναν τρόπο να διεισδύουν στο κάστρο του πλούτου, βασανίζοντας τους κατοίκους του με τις ίδιες διαστρεμμένες μορφές των ίδιων κοινωνικών προβλημάτων που επηρεάζουν και όλους τους άλλους. Βέβαια, σκέφτεστε διάφορα έκτακτα ιατρικά περιστατικά στα οποία ο πλούτος μπορεί να σώσει ζωές αλλά και τι μ’ αυτό; Θα πεθάνουμε όλοι μας, έτσι κι αλλιώς, και όσο πολύ κι αν ζήσετε, θα έρθει η στιγμή που θα κοιτάξετε πίσω, στα χρόνια που ζήσατε και θα σας φανούν λίγα, σαν τη λάμψη μιας αστραπής μέσα στο σκοτάδι της νύχτας, και θα συνειδητοποιήσετε ότι ο σκοπός της ζωής δεν είναι τελικά να επιβιώσετε με τη μέγιστη ασφάλεια και άνεση, αλλά πως ήρθαμε όλοι εδώ για να δώσουμε, να δημιουργήσουμε αυτό που είναι όμορφο για μας.

Για να μην νομίσετε ότι εγώ κάνω κάποια ευγενή πράξη εφαρμόζοντας τη μη συσσώρευση, επιτρέψτε μου να σας διαβεβαιώσω ότι όταν άρχισα να ζω με αυτόν τον τρόπο, δεν είχα την αίσθηση της αυτοθυσίας αλλά της ελαφρότητας και της ελευθερίας. Είμαι ένας άνθρωπος μάλλον μέσης γενναιοδωρίας και απέχω πολύ από την αγιοσύνη. Αυτό που σας προσφέρω δεν είναι μια ευγενής ιδέα· είναι μια πρακτική ιδέα. Πρώτον, επειδή κρατάει την καρδιά μου ελαφριά και ελεύθερη. Δεύτερον, επειδή γνωρίζω πως όπως δίνω, με τον ίδιο τρόπο λαμβάνω. Τρίτον, επειδή θα ζήσω σε έναν συνεχή πλούτο σύνδεσης, τη διεύρυνση του κύκλου του εαυτού που συμβαίνει μέσω του Δώρου. Τέταρτον, επειδή πιστεύω ότι θα ζήσω όμορφα, ακόμα και από υλικής απόψεως. Για παράδειγμα, αγαπώ τη θάλασσα, και για χρόνια ονειρευόμουνα να ζήσω κάποτε σε ένα σπίτι στην ακτή. Είναι ένα όνειρο τόσο ζωντανό που μπορώ να ακούσω τους γλάρους και να μυρίσω την αλμύρα του αέρα. Κάποτε πίστευα ότι για να το πραγματοποιήσω θα έπρεπε να βγάλω πάρα πολλά χρήματα. Τώρα, πιστεύω ότι παρόλο που μπορεί ποτέ να μην «γίνω ο ιδιοκτήτης» ενός σπιτιού δίπλα στη θάλασσα, ωστόσο θα προσκληθώ από τον ιδιοκτήτη ενός τέτοιου σπιτιού ο οποίος θα μου πει «Σαν στο σπίτι σου» και θα το εννοεί από τα βάθη της καρδιάς του.

Αν ο κόσμος δεχτεί τη δουλειά μου με ενθουσιασμό, τότε περιμένω να λάβω πάρα πολλά δώρα, πολύ περισσότερα από όσα μπορώ να χρησιμοποιήσω για τον εαυτό μου. Τι σπατάλη θα ήταν να συσσώρευα σπουδαία περιουσιακά στοιχεία, μετοχές και ομόλογα, επενδύσεις και χαρτοφυλάκια, υπόγεια και σοφίτες γεμάτες υπάρχοντα! Γιατί να συσσωρεύω όταν υπάρχει τόση πληθώρα πραγμάτων σε αυτόν τον κόσμο που μπορούμε να μοιραστούμε; Είτε εμφανιστούν σε αυτήν τη ζωή ένα φθειρόμενο νόμισμα και μια οικονομία δώρου είτε όχι, μπορούμε να τα ζήσουμε εδώ και τώρα. Μπορούμε, για να χρησιμοποιήσω τη έκφραση του Gesell, να μειώσουμε τα χρήματα εξισώνοντάς τα με τις ομπρέλες, και να τα δανείζουμε ή να τα χαρίζουμε απλόχερα σε φίλους μας που έχουν ανάγκη. Δεν υπάρχει βέβαια καμία εγγύηση ότι θα λαμβάνω πάντα τα χρήματα ή τα άλλα δώρα που χρειάζομαι Τη στιγμή που τα χρειάζομαι. Περιμένω ότι κάποιες φορές δεν θα έχω καθόλου χρήματα, όμως αυτό να είναι ένα θέμα ήσσονος ανησυχίας. Από την άλλη πλευρά, μπορεί να λιμοκτονήσω και να μετανιώσω που δεν φρόντισα να βάλω στην άκρη ένα απόθεμα χρημάτων. Όμως, αμφιβάλλω για αυτό, και για μένα η απελευθέρωση από την ανησυχία και το άγχος – η εμπειρία της χαλάρωσης με ε την αίσθηση ανοίγματος, ροής, ελαφρότητας – ξεπερνάει κατά πολύ σε σπουδαιότητα τον κίνδυνο. Αν θέλετε εγγυήσεις, τότε συνεχίστε να συσσωρεύετε, μέχρι να ανακαλύψετε ότι η ασφάλεια που σας υποσχέθηκαν είναι μία χίμαιρα, ότι οι αντιξοότητες της ζωής βρίσκουν τον τρόπο να εισβάλλουν στο κάστρο του πλούτου.