ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15: ΤΟΠΙΚΟ ΚΑΙ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ ΝΟΜΙΣΜΑ (Part 3)

Τα συστήματα αμοιβαίας πίστωσης ανακτούν τις λειτουργίες των τραπεζών για λογαριασμό της τοπικής κοινότητας, της επιχειρηματικής κοινότητας, ή του συνεταιριστικού φορέα. Προάγουν και προστατεύουν την εσωτερική οικονομία των μελών τους, απομονώνοντάς την από τους εξωτερικούς κραδασμούς και τις οικονομικές επιβουλές με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν τα τοπικά νομίσματα. Πράγματι, τα τοπικά νομίσματα δεν θα είναι ποτέ ικανά να ξεφύγουν από την περιθωριοποίησή τους αν δεν έχουν έναν πιστωτικό μηχανισμό που τα προστατεύει από τις κερδοσκοπικές επιθέσεις από τις οποίες υπέφεραν πολλά εθνικά νομίσματα τα τελευταία είκοσι χρόνια. Οι τοπικοί και οι περιφερειακοί οργανισμοί εκκαθάρισης πιστώσεων μπορούν να εφαρμόσουν λειτουργίες ελέγχου κεφαλαίων παρόμοιους με αυτούς που επέβαλαν κάποια σοφότερα κράτη όταν ανέπτυσσαν τις οικονομίες τους μέσω της υποκατάστασης εισαγωγών. Το πιο διάσημο σύστημα αμοιβαίας πίστωσης, το WIR της Ελβετίας, αποτελεί ένα μάλλον ακραίο μοντέλο αυτής της αρχής: από τη στιγμή που μπαίνεις μέσα στο σύστημα, δεν επιτρέπεται να εκταμιεύσεις χρήματα. Σε τοπικό επίπεδο, αυτό θα ανάγκαζε τους ξένους επενδυτές να προμηθεύονται υλικά από την τοπική αγορά. Λιγότερο ακραία μέτρα αλλά παρόμοιας λογικής εφαρμόστηκαν στην Ταϊβάν, την Ιαπωνία, τη Σιγκαπούρη και τη Νότια Κορέα στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, όταν απαγόρεψαν τον επαναπατρισμό των κερδών των ξένων εταιρειών.

Μία από τις «εισαγωγές» που μπορούν να αντικαταστήσουν οι τοπικές και περιφερειακές κυβερνήσεις είναι η ίδια η πίστωση. Οι προαναφερθείσες ασιατικές χώρες το έκαναν και αυτό, κρατώντας τον τραπεζικό τομέα απαγορευμένο στις ξένες τράπεζες μέσω της κυβερνητικής πολιτικής και των ανεπίσημων πολιτιστικών φραγμών. Σε ένα περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο, ακόμα και χωρίς ένα τοπικό νόμισμα, οι κυβερνήσεις μπορούν να αντικαταστήσουν την εξωγενή πίστωση λειτουργώντας τις δικές τους δημόσιες τράπεζες.(15) Αν πρέπει να πληρώνουμε για την πίστωση, δεν θα πρέπει τουλάχιστον αυτή η πληρωμή να μένει στην τοπική οικονομία; Σήμερα, οι κρατικές και οι τοπικές κυβερνήσεις καταθέτουν τα έσοδα από τους φόρους σε πολυεθνικές τράπεζες οι οποίες τα δανείζουν οπουδήποτε θα τους αποφέρει το μεγαλύτερο κέρδος· πράγματι, σε μια εποχή τραπεζικών συγχωνεύσεων δεν έχουν πολλές επιλογές, καθώς οι τοπικές τράπεζες έχουν συγχωνευτεί με άλλες μεγαλύτερες. Οι κρατικές τράπεζες, όπως η Bank of North Dakota, μπορούν να δανείζουν χρήματα τοπικά, να χρηματοδοτούν τοπικά έργα χωρίς να χρειάζεται να καταφεύγουν σε χρέος με υψηλό τόκο στην αγορά ομολόγων, να ασκούν αντικυκλική επίδραση δανείζοντας χρήματα κατά τη διάρκεια πιστωτικών κρίσεων και να κρατούν τα τραπεζικά κέρδη στον τόπο τους αντί να τα εξάγουν στη Γουόλ Στριτ. Οι δημόσιες τράπεζες δεν χρειάζεται να έχουν κίνητρο το κέρδος, όμως όσα κέρδη προκύπτουν, μπορούν να επιστρέφονται στους ιδιοκτήτες τους που είναι ο λαός, αποκαθιστώντας έτσι τα πιστωτικά κοινά. Αυτά τα πλεονεκτήματα αφορούν και το παρόν χρηματικό σύστημα.

Σε κρατικό επίπεδο, η λειτουργία δημόσιων τραπεζών λίγο διαφέρει από την εξουσία της έκδοσης χρήματος, μία εξουσία που οι Ηνωμένες Πολιτείες (και οι περισσότερες χώρες του κόσμου) αποποιήθηκαν και την έδωσαν σε έναν ιδιωτικό οργανισμό, την Ομοσπονδιακή Τράπεζα. Όμως θεωρητικά, θα μπορούσαν να ιδρύσουν τη δική τους τράπεζα και να δανείζουν χρήματα στον εαυτό τους, ουσιαστικά τυπώνοντας χρήμα με μηδενικό ή αρνητικό επιτόκιο. Ή θα μπορούσαν να παρακάμψουν το τραπεζικό σύστημα και να δημιουργήσουν χρήματα απευθείας, όπως ορίζεται από το Σύνταγμα και εφαρμόστηκε στον Εμφύλιο Πόλεμο.(16) Οι προτάσεις νομισμάτων που περιγράφτηκαν στο Κεφάλαιο 11 θα επέτρεπαν στις κυβερνήσεις να κάνουν το ίδιο, εκδίδοντας χρήμα που «διασφαλίζεται» με τα κοινά αγαθά των βιοπεριοχών υπό τη διαχείρισή τους. Τελικά, η διαίρεση σε διοικητικές περιφέρειες ίσως ταιριάξει καλύτερα με τις βιολογικές και τις πολιτιστικές περιφέρειες. Οι περιφερειακές κυβερνήσεις θα έχουν περισσότερη αυτονομία από ότι έχουν σήμερα όταν αποκτήσουν την εξουσία να εκδίδουν το δικό τους νόμισμα.

Η απόφαση για το πώς θα κατανέμεται το κεφάλαιο σε μεγάλη κλίμακα είναι περισσότερο από μια οικονομική απόφαση· είναι μία κοινωνική και πολιτική απόφαση. Ακόμα και στη σημερινή καπιταλιστική κοινωνία, οι μεγαλύτερες επενδυτικές αποφάσεις δεν γίνονται πάντα με γνώμονα τα κέρδη των επιχειρήσεων.(17) Η αποστολή του ανθρώπου στο φεγγάρι, η κατασκευή ενός αυτοκινητόδρομου και η συντήρηση ενόπλων δυνάμεων είναι όλες δημόσιες επενδύσεις που δεν επιδιώκουν μια θετική απόδοση κεφαλαίου. Ωστόσο, στον ιδιωτικό τομέα, το κέρδος των τραπεζών καθορίζει τον καταμερισμό του κεφαλαίου, δηλαδή τον καταμερισμό της ανθρώπινης εργασίας, της δημιουργικότητας και του πλούτου της γης. Τι θα πρέπει να κάνουμε εμείς, η ανθρωπότητα, στη γη; Αυτή η συλλογική επιλογή είναι ένα κοινό αγαθό που έχει ιδιωτικοποιηθεί και πρέπει να αποκατασταθεί για όλους μας σε μια ιερή οικονομία. Αυτό δεν σημαίνει να απομακρύνουμε τις επενδυτικές αποφάσεις από τον ιδιωτικό τομέα, αλλά να αλλάξουμε τη φύση της πίστωσης έτσι ώστε το χρήμα να πηγαίνει σε εκείνους που υπηρετούν το κοινωνικό και οικολογικό καλό.

Η αποκατάσταση των πιστωτικών κοινών θα πάρει πολλές μορφές: ομότιμο (P2P) δανεισμό (περιγράφτηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο), συστήματα αμοιβαίας πίστωσης, συνεταιριστικές ενώσεις παροχής πιστώσεων και συνεταιριστικές τράπεζες, δημόσιες τράπεζες και νέα καινοτόμα είδη τραπεζών όπως η Sweden J.A.K. Bank. Αυτά τα συστήματα, με διαφορετικούς τρόπους το καθένα, θα επιστρέψουν τη δύναμη του χρήματος και της πίστωσης στους ανθρώπους, είτε μέσω ομότιμων δομών λαϊκής βάσης, όπως στα συστήματα αμοιβαίας πίστωσης, είτε μέσω πολιτικά συγκροτημένων ιδρυμάτων όπως οι δημόσιες τράπεζες. Και αφού η πολιτική κυριαρχία δεν αξίζει πολλά χωρίς τη νομισματική κυριαρχία, η εκ νέου επιβολή τοπικού, περιφερειακού και (στην περίπτωση μικρών κρατών) εθνικού ελέγχου στην πίστωση είναι μια σημαντική τακτική για την εκ νέου εντοπιοποίηση της οικονομίας, της κουλτούρας και της ζωής γενικότερα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15

Σημειώσεις

1. Ωστόσο, υπερβάλλουν. Το συγκριτικό πλεονέκτημα είναι συχνά ένα κάλυμμα για κρυφές επιδοτήσεις, και η αποδοτικότητα κλίμακας ένα πρόσχημα για μόχλευση της αγοράς και απόκτηση διαπραγματευτικής δύναμης. Ένα παράδειγμα για το πρώτο είναι η βιομηχανία ζάχαρης των ΗΠΑ, η οποία επωφελείται και από άμεσες κυβερνητικές επιχορηγήσεις και από έμμεσες με τη μορφή της εξάντλησης των αποθεμάτων εδάφους και νερού, που της επιτρέπουν να υποσκάπτει τους παραγωγούς άλλων χωρών. Οι έμμεσες επιχορηγήσεις είναι ιδιαίτερα επιζήμιες, καθώς στην ουσία αντιπροσωπεύουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που δίνει η πιο αποδοτική απάντληση του φυσικού κεφαλαίου. Αν ο ένας παραγωγός χρησιμοποιεί μεθόδους αειφόρου καλλιέργειας και ο άλλος, χωρίς κόστος για τον ίδιο, εξαντλεί τους υδροφόρους ορίζοντες και το καλλιεργήσιμο έδαφος για να υποσκάψει τον πρώτο, στην ουσία ο δεύτερος κερδίζει μία δημόσια επιχορήγηση. Τα μέτρα που περιγράφονται σε αυτό το βιβλίο καταργούν τέτοιου είδους επιχορηγήσεις. Η απορρόφηση του κόστους μείωσης των κοινών φυσικών πόρων αναιρεί τις επιχορηγήσεις από αυτούς και ο τερματισμός της προεξόφλησης ταμειακής ροής αποτρέπει τους παραγωγούς από το να χρησιμοποιούν το μέλλον για να επιδοτήσουν το παρόν. Και τα δύο αυτά μέτρα θα καταστήσουν την τοπική παραγωγή πιο βιώσιμη οικονομικά.

2. Collom, Ed. “Community Currency in the United States: The Social Environments in which it Emerges and Thrives” in Environmenta and Planning A 37 (2005): σ. 1576.

3. Για παράδειγμα, σύμφωνα με μία μελέτη (Jacob, Jeffrey, et. al. “The Social and Cultural Capital of Community Currency: An Ithaca Hours Case Study” στο International Journal of Community Currency Research 8 (2004)), οι χρήστες ενός από τα πιο επιτυχημένα τοπικά νομίσματα, που ονομάζεται Ithaca Hours (Ώρες της Ιθάκης), ξόδευαν κατά μέσο όρο ένα ποσό του τοπικού νομίσματος που αντιστοιχεί σε μόνο $350 το χρόνο – και αυτοί αποτελούν ένα πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού της Ιθάκης. (Στμ Η Ιθάκη είναι κωμόπολη της Νέας Υόρκης).

4. Η ίδια μελέτη (Jacob, Jeffrey, et. al. “The Social and Cultural Capital of Community Currency”) αναφέρει ότι οι περισσότεροι χρήστες του νομίσματος είναι μορφωμένοι, προοδευτικοί, αντιπολιτισμικοί ακτιβιστές. Οι τράπεζες χρόνου και ορισμένα Τοπικά Συστήματα Εμπορικών Συναλλαγών (LETS) αποτελούν εξαίρεση σε αυτό τον γενικό κανόνα· ειδικότερα, οι πρώτες απαντώνται σε νοσοκομεία, μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων, και σε άλλα μη προνομιούχα τμήματα του πληθυσμού. Άλλη μία αξιοσημείωτη εξαίρεση αποτελούν τα εναλλακτικά νομισματικά συστήματα  εμπορικών συναλλαγών όπως το WIR, τα οποία εξετάζονται αργότερα σε αυτό το κεφάλαιο.

5. Lee, C.J. et al., The Development of Small and Medium-Sized Enterprises in the Republic of China. Taipei, Taiwan: Chung-Hua Institute of Economic Research, 1995.

6. Οι ανεπίσημοι μηχανισμοί περιελάμβαναν πολιτισμικές προκαταλήψεις των επιχειρήσεων ενάντια στις ξένες εταιρείες, διοικητικά συμβούλια με κοινά μέλη και οικογενειακούς δεσμούς που έδιναν προτεραιότητα στις τοπικές εταιρείες, καθώς και ανεπίσημη μεροληψία της κυβέρνησης στην ανάθεση συμβάσεων έργων. Σε έναν εξωτερικό παρατηρητή, αυτοί οι μηχανισμοί θυμίζουν νεποτισμό και διαφθορά, αλλά ενήργησαν ώστε να διατηρήσουν την εθνική οικονομική κυριαρχία αυτών των χωρών. Την επόμενη φορά που θα διαβάσετε για διεφθαρμένες ξένες κυβερνήσεις, μην το πάρετε τοις μετρητοίς.

7. Από την άλλη, η θέση της Υπηρεσίας Εσωτερικού Εισοδήματος (IRS) είναι κατανοητή χωρίς αυτόν τον όρο, ο κόσμος θα χρησιμοποιούσε τα εναλλακτικά νομίσματα για να αποφύγει τους φόρους. Ωστόσο, το φορολογικό σύστημα βάζει τα τοπικά και συμπληρωματικά νομίσματα σε ξεκάθαρα μειονεκτική θέση.

8. Σε αυτή την περίπτωση, η προσφορά χρήματος θα αυξανόταν χωρίς να αυξηθεί η ποσότητα αγαθών και υπηρεσιών (δηλαδή θα υπήρχαν περισσότερα χρήματα για την απόκτηση λιγότερων αγαθών).

9. Από το “An Introduction to Time Banking” (ανάρτηση ανώνυμου)

10. Στατιστικά στοιχεία από το International Reciprocal Trade Association.

11. Stodder, James “Reciprocal Exchange Networks: Implications for Macroeconomic Stability” (2005). σ. 14.  (on-line PDF)

12. Στο ίδιο.

13. Μπορεί να λειτουργήσει καλά για τα αγαθά που υπάρχουν σε αφθονία, όπως το ψηφιακό περιεχόμενο. Οι αξιολογήσεις των χρηστών για τα βίντεο του YouTube και άλλων δημιουργημάτων του διαδικτύου αποτελούν ένα είδος νομίσματος σε αφθονία.

14. Δείτε το Community Currency Magazine για τις πιο επίκαιρες συζητήσεις για αυτό και άλλα θέματα σχετικά με τα συστήματα τοπικών νομισμάτων και πιστώσεων.

15. Δείτε τα κείμενα της Ellen Brown, συγγραφέα του Web of Debt, για μία ενδελεχή συλλογιστική υπέρ του δημόσιου τραπεζικού συστήματος. Ένα άρθρο που εξετάζει την ομοιότητα μεταξύ των δημόσιων τραπεζών και των νομισμάτων αμοιβαίας πίστωσης είναι το “Time for a New Theory of Money.” της Ellen Brown

16. Ο Dennis Kucinich πρόσφατα αναβίωσε την ιδέα με τη νομοθετική πράξη 6550 της Βουλής των Αντιπροσώπων: National Emergency Employment Defense Act of 2010.

17. Όλο και περισσότερο, αυτές οι πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται με στόχο την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των επιχειρήσεων.