ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΤΟΚΙΩΝ (Endnotes)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12

Σημειώσεις

1. Ο όρος “επισταλία” αρχικά χρησιμοποιήθηκε για το κόστος αποθήκευσης εμπορευμάτων, επιπρόσθετα, για παράδειγμα, του κόστους μεταφοράς φορτίου. Είναι λογικό αυτός ο όρος να έχει εφαρμογή στο φθειρόμενο νόμισμα καθώς αναφέρεται στη χρήση του χρήματος ως μέσο “αποθήκευσης”. Τα προϊόντα που μπορούν να πληρωθούν με αυτό το χρήμα έχουν κόστος συντήρησης, κόστος μεταφοράς και κόστος αποθήκευσης· επομένως το ίδιο θα έπρεπε να ισχύει και για το χρήμα. Το μειονέκτημα αυτού του όρου είναι πως οι περισσότεροι δεν είναι εξοικειωμένοι με αυτόν και τον βρίσκουν δύσχρηστο.

Ο όρος “υποτιμώμενο νόμισμα” καλύπτει την ιδέα ότι η αξία του χρήματος φθίνει με τον καιρό. Δυστυχώς, εύκολα μπορεί να παρερμηνευθεί ως μια υποτίμηση της αγοραστικής αξίας του νομίσματος αντί για υποτίμηση της αξίας κάθε ξεχωριστού κέρματος. Συνήθως η υποτίμηση αναφέρεται στην αξία ενός νομίσματος σε σχέση με άλλα νομίσματα.

Ο όρος “αρνητικό επιτόκιο” αποδίδει πολύ αποτελεσματικά τη βασική ιδέα, καθώς μάλιστα περιγράφει το σύστημα σαν ένα σύνολο. Όμως, μπορεί να προκαλέσει και σύγχυση καθώς το επιτόκιο συνήθως συνδέεται με τον δανεισμό χρημάτων και όχι με το ίδιο το χρήμα. Σε αυτό το βιβλίο θα χρησιμοποιώ αυτούς τους όρους εναλλάξ, μαζί με τον όρο “ελεύθερο χρήμα” του Silvio Gesell.

2. Kennedy, Margrit. Interest and Inflation-Free Money, Seva International, 1995. σ. 40.

3. Zarlenga, Stephen. Lost Science of Money, NV. American Monetary Institute. 2002; σ. 253.

4. Χωρίς τα χαρτόσημα, η αξία του θα έπεφτε τελικά στα 88 σεντς.

5. Λίγα μόνο από τα γραπτά του Gesell έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά. Θα με ενδιέφερε να γνωρίζω εάν έθιξε καθόλου θέματα οικολογίας στα ογκώδη Γερμανικά γραπτά του.

6. Gesell, Silvio. The Natural Economic Order, μεταφρασμένο από τον Philip Pye. Berlin: NEO-Verlag. 1906. κεφάλαιο 4.1.

7. Ο Keynes ασχολείται με τον Gesell στο Κεφάλαιο 23 του κλασικού του έργου: General Theory of Money, Employment, and Interest. Βρίσκει τη συλλογιστική του σωστή αλλά ελλιπή, σχολιάζοντας ότι “απλά δεν κατάφερε να φτάσει στην ουσία του θέματος”. Θα ασχοληθώ σε ένα επόμενο κεφάλαιο με το βασικό σημείο της κριτικής του, το ότι δηλαδή ο Gesell δεν λαμβάνει υπόψη το ασφάλιστρο ρευστότητας άλλων μορφών χρήματος.

8. Σύμφωνα με τις αναφορές ειδήσεων της εποχής (για παράδειγμα, Cohrssen, “Wara”).

9. Fisher, Irving. Stamp Scrip, Νέα Υόρκη, Adelphi. 1933. κεφάλαιο 4.

10. O Thomas Greco παραθέτει τρεις αναφορές της εποχής που βρίσκονται στο περιοδικό του 1934  Annals of Collective Economy: Alexander von Muralt, “The Wörgl Experiment with Depreciating Money”· M. Claude Bourdet, “A French View of the Wörgl Experiment: A New Economic Mecca”· και Michael Unterguggenberger, “The End Results of the Wörgl Experiment.” Ο Greco αμφισβητεί τον ισχυρισμό ότι η επιτυχία του νομίσματος οφείλεται στο αρνητικό επιτόκιο.

11. Wüthrich, W. “Alternatives to Globalization: Cooperative Principle and Complementary Currency” Translated by Philip Beard. Current Issues (Zeit-Fragen), Αύγουστος 9, 2004. http://www.reinventingmoney.com/documents/BeardWIR.pdf

12. Champ, Bruce. “Stamp Scrip: Money People Paid to Use” Federal Reserve Bank of Cleveland Reseach Paper,  Απρίλιος 1, 2008.

13. Fisher, Irving. Stamp Scrip, New York, Adelphi. 1933 κεφάλαιο 5.

14. Lietaer, Bernard.  The Future of Money, Post Falls, ID. Century. σσ. 156–160.

15. Champ, Bruce. “Stamp Scrip: Money People Paid to Use” Federal Reserve Bank of Cleveland Reseach Paper,  Απρίλιος 1, 2008.

16. Mankiw, N. Gregory. “It May Be Time for the Fed to Go Negative” New York Times 18/4/2009.

17. Άγνωστος συγγραφέας, “Depreciating Currencies: The Money-Go-Round,” The Economist, Ιανουάριος 22, 2009.

18. Hall, Robert and Susan Woodward, “The Fed Needs to Make a Policy Statement.” Vox Απρίλιος 13, 2009.

19. Koenig, Evan and Jim Dolmas, “Monetary Policy in a Zero-Interest Economy.” Southwest Economy, τεύχος 4, Ιούλιος/Αύγουστος 2003. The Dallas Federal Reserve.

20. Οι δύο τελευταίες επιλογές εξετάζονται από τον Buiter, Willem στο άρθρο του “Negative Interest Rates: When are They Coming to Central Bank Near You?” Financial Times Online 7/5/2009

21. Στοιχεία από την επίσημη ιστοσελίδα της Riksbank, www.riksbank.com/swedishstat/.

22. Baker, Dean. “No Way Out: Roadblocks on the Way to Recovery.” Counterpunch.  5/2/2010.

23. Στην πραγματικότητα, είναι δυνατό να προκαλέσει αύξηση των τιμών, λόγω πιθανής κερδοσκοπικής πλειοδοσίας των τιμών των εμπορευμάτων, ελλείψει ευκαιριών για αποδοτικές επενδύσεις.

24. Ορισμένοι από τους καλά πληροφορημένους αναγνώστες μου σίγουρα θα διαμαρτυρηθούν λέγοντας πως είναι παρανόηση το ότι οι τράπεζες έχουν κέρδος από τα περιθώρια των επιτοκίων. Λέγεται πως όταν οι τράπεζες εκταμιεύουν ένα δάνειο δεν δανείζουν τα χρήματα των καταθετών αλλά δημιουργούν καινούργιο χρήμα – πίστωση – με μια απλή λογιστική εγγραφή. Δυστυχώς αυτό είναι μια τεράστια διαστρέβλωση της οντογένεσης του χρήματος. Το εξηγώ πιο αναλυτικά στο Παράρτημα: Το χρήμα, η κβαντική φυσική και η αναγκαιότητα των αποθεματικών. Το συμπέρασμα, για τον σκοπό της παρούσας συζήτησης, είναι πως ένα τραπεζικό σύστημα με αρνητικά επιτόκια θα είχε θεμελιώδεις ομοιότητες με το σημερινό τραπεζικό σύστημα (όπως ήταν, τουλάχιστον, πριν αναλάβει τα ηνία η “οικονομία-καζίνο”).

25. Από φυσιολογικής απόψεως, οι περισσότερες περιγραφές για την καρδιά την παρομοιάζουν με μία αντλία, αλλά η καρδιά σε καμία περίπτωση δεν παρέχει την προωστική δύναμη για την κυκλοφορία του αίματος. Θα ήταν αδύνατο για ένα όργανο βάρους 300 γραμμαρίων να διοχετεύει  ένα ιξώδες ρευστό μέσα από αιμοφόρα αγγεία χιλιάδων χιλιομέτρων. Στην πραγματικότητα, η εμβρυϊκή  κυκλοφορία ξεκινά πριν καν λειτουργήσει η καρδιά, καθώς έχει τη δική της ενδογενή ορμή, που στηρίζεται στη σχέση της με ολόκληρο το κυκλοφορικό σύστημα και ουσιαστικά με ολόκληρο το σώμα. Η καρδιά προσωρινά διακόπτει τη ροή, η οποία διαστέλλει τον καρδιακό κόλπο πριν να απελευθερωθεί μέσα στην κοιλία. Περισσότερο μοιάζει με υδραυλικό κριό παρά με αντλία, με την προσθήκη μίας συστροφικής λειτουργίας ώστε να διατηρεί τη σπειροειδή κίνηση του αίματος.

26. Η αλήθεια είναι πως η Ομοσπονδιακή Τράπεζα ήδη επιχειρεί να αφουγκραστεί τον σφυγμό της οικονομίας και να κάνει τις ανάλογες προσαρμογές. Η Meredith Walker, πρώην οικονομολόγος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας, αναφέρει πως μεγάλο μέρος της προετοιμασίας της για τις συνεδριάσεις της Επιτροπής Ανοιχτής Αγοράς περιελάμβανε την επαφή με μυριάδες επιχειρήσεις και οικονομικά ιδρύματα, ώστε ουσιαστικά να αφουγκραστεί τον σφυγμό της οικονομίας. Η χρηματοπιστωτική πολιτική ήταν μία φυσική απόκριση στις διαπιστώσεις που έγιναν, μέχρι που η πολιτική παρέμβαση παρεμπόδισε αυτήν τη φυσική απόκριση και έστρεψε την Ομοσπονδιακή Τράπεζα προς έναν περισσότερο ρυθμιστικό ρόλο, όπως αυτόν που έχει μία αντλία.

27. Keynes, J. Maynard. The General Theory of Employment, Interest, and Money. New York. Harcourt, Brace, and Howe. 1936: Βιβλίο 4, κεφάλαιο 23, παράγραφος 4.

28. Εξάλλου, σε αυτό το σύστημα, τα επιτόκια στα υψηλής ρευστότητας άμεσα απαιτητά δάνεια θα έτειναν προς το «τέλος επισταλίας».

29. Σχόλιο ανώνυμου στο http://blogs.ft.com/maverecon/2009/05/negative-interest-rates-when-are-t….

30. Η οριακή αποδοτικότητα κεφαλαίου αφορά στην αναμενόμενη απόδοση για κάθε δολάριο νέας επένδυσης.

31. Keynes, J. Maynard. The General Theory of Employment, Interest, and Money. New York. Harcourt, Brace, and Howe. 1936: κεφάλαιο 17, παράγραφος 2.

32. Στο ίδιο, παρ. 3.

33. Πράγματι, όταν το επιτόκιο ξεπερνά τον ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης, απαιτούν ένα όλο και  μεγαλύτερο μερίδιο της κοινωνικής περιουσίας για τους ίδιους, χωρίς μάλιστα κανένα ρίσκο, χάρη στα οικονομικά προγράμματα διάσωσης.

34. Rösl, Gerhard. “Regional Currencies in Germany: Local Competition for the Euro?” Deutsche Bundesbank Series 1: Economic Studies, αρ. 43. (2006).

35. Δείτε, για παράδειγμα, το άρθρο του Holden, G.R. “Mr. Keynes’ Consumption Function and the Time Preference Postulate.” Quarterly Journal of Economics. 52, αρ. 2· (1938): σσ. 281-296. Αυτό το άρθρο παραθέτει τις ιδεολογικές αρχές που διακυβεύονται, τις οποίες αναφέρει ως “ψυχολογικούς νόμους”.

36. Το φαινόμενο της φθίνουσας οριακής απόδοσης συχνά περιγράφεται με το παράδειγμα της χρήσης λιπασμάτων. Ο πρώτος τόνος διπλασιάζει τη σοδειά· ο επόμενος την αυξάνει κατά 10 τοις εκατό· ο επόμενος μόνο κατά 1 τοις εκατό, κ.ο.κ. Πρόκειται για μια πολύ γενική αρχή. Γιατί να μην ισχύει και για το χρήμα;

37. Senior, N.W. Outline of the Science of Political Economy (1836), quoted in Handon, Jon D. and David Yosifon, “The Situational Character: A Critical Realist Perspective on the Human Animal” Georgetown Law Journal, 93:1: σ. 76. Είναι αδύνατο να μην αντιληφθεί κανείς τον υπαινιγμό ότι μία επίπονη άσκηση της θέλησης αποτελεί αξιοθαύμαστη αρετή.

38. Hoppe, Hans-Hermann. “The Misesian Case against Keynes” in Dissent on Keynes: A Critical Appraisal of Keynesian Economics, ed. March Skousen. Santa Barbara, CA: Praeger, 1992. Ο τονισμός στα λόγια είναι δικός μου.

39. Marx, Karl. Grundrisse, Νέα Υόρκη. Penguin Classics. σ. 230.

40. Everett, Daniel L. “Cultural Constraints on Grammar and Cognition in Pirahã. Another Look at the Design Features of Human Language.” Current Anthropology 46: 4, 2005.

41. Lee, Richard. The Dobe !Kung, Νέα Υόρκη. Holt, Rinehart, and Winston, 1984. σ. 101.

42. Sahlins, Marshall. Stone Age Economics, Νέα Υόρκη, Routledge. σ. 209.

43. Αν το «τέλος επισταλίας» ήταν πολύ υψηλό, και πάλι θα ήταν πιθανό να σημειωθούν κερδοσκοπικές επενδύσεις κεφαλαίων, με αποτέλεσμα υπερβάλλουσα παραγωγική ικανότητα, αύξηση του πληθωρισμού και έναν κύκλο ανάπτυξης και ύφεσης. Η Ομοσπονδιακή ή κάποια κεντρική τράπεζα θα χρειαζόταν να εκτελέσει τις ίδιες λειτουργίες που (υποτίθεται ότι) εκτελεί και σήμερα, δηλαδή να καταστείλει την οικονομική υπερθέρμανση αυξάνοντας τα επιτόκια (φέρνοντας το «τέλος επισταλίας» πιο κοντά στο μηδέν). Μπορεί μάλιστα να υπήρχαν εποχές στο μέλλον που θα χρειαζόταν τα επιτόκια να επανέλθουν σε θετικό πρόσημο, οπότε και ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης θα ήταν υψηλός. Με αυτόν τον τρόπο, το επιτόκιο μηδενικού κινδύνου θα ήταν πιο χαμηλά από τον ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης, αποτρέποντας τη συγκέντρωση του πλούτου που συνήθως προκαλείται με τους τόκους. Παρόλ’ αυτά, θεωρώ ότι ένα τέτοιο σενάριο είναι απίθανο όταν η ανάπτυξη δεν θα επιδοτείται πια από την αβάσταχτη εξάντληση των φυσικών πόρων και όταν η διαδικασία ανάκτησης του κοινωνικού κεφαλαίου θα έχει συρρικνώσει την επικράτεια των επί πληρωμή υπηρεσιών.

44. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι πιστωτές δεν θα μπορούσαν να κατασχέσουν τις εξασφαλίσεις του δανείου ή να ζητήσουν την επιβολή δικαστικών μέτρων ενάντια στους οφειλέτες για μη έγκαιρη καταβολή των δόσεων. Θα σήμαινε, όμως, ότι όσο περισσότερο περίμεναν, τόσο λιγότερα θα μπορούσαν να εισπράξουν.