ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13: ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΑΘΕΡΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΑΠΟΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (Part 2)
|
Η εξέλιξη προς μια ιερή οικονομία είναι μια συνολική εξέλιξη που συνοδεύεται από μια γενικότερη πολιτισμική μεταμόρφωση. Παράλληλες αλλαγές συμβαίνουν στην ιατρική, την παιδεία, τη γεωργία, την κυβέρνηση, την επιστήμη και όλους τους άλλους θεσμούς του πολιτισμού μας. οι αλλαγές σε κάθε τομέα χωριστά ενισχύουν τις αλλαγές στους υπόλοιπους. Το ίδιο ισχύει με τα οικονομικά αποτελέσματα της στροφής προς την φυσική ιατρική. Μόλις έναν ή δύο αιώνες πριν, μόνον ελάχιστοι άνθρωποι πλήρωναν για ιατρική φροντίδα, η οποία παρέχονταν μέσω ενός άτυπου δικτύου λαϊκών θεραπευτών, βοτανολόγων ιατρών, και για τις πιο συνηθισμένες ασθένειες, από τις γιαγιάδες και τις γειτόνισσες. Η γνώση της χρήσης των βοτάνων ήταν πολύ διαδεδομένη και συνήθως παρεχόταν χωρίς πληρωμή. Ακόμα και αν η βοτανοθεραπεία ασκείται στο μέλλον από εξειδικευμένους επαγγελματίες, η δυνατότητα του κέρδους από τη βοτανοθεραπεία (και από τις περισσότερες από τις υπόλοιπες μορφές φυσικής ιατρικής) είναι πολύ χαμηλότερη από αυτήν της ιατρικής υψηλής τεχνολογίας. Σε σύγκριση με τις περίπλοκες διαδικασίες υψηλής τεχνολογίας που απαιτούνται για τη φαρμακευτική ιατρική, η βοτανοθεραπεία έχει φτηνό κόστος παραγωγής. Πολλά από τα καλύτερα φαρμακευτικά φυτά φυτρώνουν σχεδόν παντού. Η στροφή προς την βοτανοθεραπεία, την ομοιοπαθητική ιατρική και προς αναρίθμητα εναλλακτικά θεραπευτικά σχήματα που ανθούν σήμερα υπόσχεται οικονομική αποανάπτυξη ενώ δεν συνεπιφέρει καμία έκπτωση στην ποιότητα ζωής μας.(4) Ένας άλλος τομέας για οικονομική αποανάπτυξη είναι η αρχιτεκτονική και ο αστικός σχεδιασμός. Τα συνεχώς επεκτεινόμενα αποξενωτικά προάστια των δύο τελευταίων γενεών, εκτός του ότι μας αποκόπτουν από την κοινότητα, τη φύση και τον τόπο μας, απαιτούν τεράστια κατανάλωση πόρων. Σήμερα, ωστόσο, οι σχεδιαστές και οι κατασκευαστές ανακαλύπτουν εκ νέου τις αρετές του αστικού σχεδιασμού υψηλής πυκνότητας, των μικρότερων κατοικιών, του χωροταξικού σχεδιασμού που είναι φιλικός προς τα μάσα μαζικής μεταφοράς, και των κτιρίων πολλαπλών χρήσεων που δεν απαιτούν να αφιερώνουμε τόσο πολύ χρόνο στο τιμόνι. Όλες αυτές οι αλλαγές προκαλούν οικονομική συρρίκνωση: χρειάζονται λιγότερα «αγαθά» όπως δρόμοι, βενζίνη, ξυλεία και ούτω καθεξής. Με την αύξηση των όμορφων και δυναμικών δημόσιων χώρων, οι άνθρωποι έχουν και λιγότερη ανάγκη να ζουν σε τεράστιους ιδιωτικούς χώρους. Οι άνθρωποι που ζουν μέσα σε μια κοινότητα εξαρτώνται λιγότερο από την ψυχαγωγία που παράγεται έξω από την κοινότητα και έχουν περισσότερες ευκαιρίες να μοιραστούν πράγματα και να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον. Όλα αυτά σημαίνουν μία μείωση στις δραστηριότητες που γίνονται με τη μεσολάβηση του χρήματος.
Η ΑΠΟΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΟΜΟΤΙΜΩΝ (P2P) ΔΙΚΤΥΩΝ Μία άλλη πηγή οικονομικής συρρίκνωσης είναι η αποδιαμεσολάβηση που έχει γίνει δυνατή χάρη στο διαδίκτυο. Η αποδιαμεσολάβηση αναφέρεται στην εξάλειψη όλων των ενδιάμεσων: εντολοδόχοι, μεσίτες, μεσάζοντες και ούτω καθεξής. Σκεφτείτε το παράδειγμα του Craigslist, το οποίο σύμφωνα με κάποια εκτίμηση έχει κάνει ζημιά 10 δις δολαρίων στο ετήσιο εισόδημα των μικρών αγγελιών, αντικαθιστώντας το με 100 εκατομμύρια δολάρια των δικών του εσόδων.(5) Επίσης το Google έχει κάνει τις διαφημίσεις πιο αποτελεσματικές (πιο φτηνές) με αποτέλεσμα όχι μόνο να αρπάξει το εισόδημα των διαφημίσεων από τα υπάρχοντα ΜΜΕ αλλά και να μειώσει τις συνολικές διαφημιστικές δαπάνες των εταιρειών. (Οι συνολικές διαφημιστικές δαπάνες σε όλα τα ΜΜΕ μειώθηκαν κατά 9 τοις εκατό μέσα στο 2009). Βέβαια, καθώς η διαφήμιση έγινε φτηνότερη, τη βρίσκουμε πιο εύκολα παντού· ακόμα κι έτσι, το συνολικό μέγεθος της βιομηχανίας της διαφήμισης έχει φτάσει στο σημείο καμπής. Ναι, βρισκόμαστε σε μια περίοδο «καμπής της διαφήμισης» καθώς η προσοχή του κοινού έχει κορεστεί. Ελπίζω να μην στενοχωριέστε πολύ για το τέλος της ανάπτυξης στη διαφήμιση, που υπήρξε σημαντικός συντελεστής στην ανάπτυξη του ΑΕΠ. Στο μεταξύ, πολλές από τις παραδοσιακές λειτουργίες της διαφήμισης και του μάρκετινγκ που κάποτε ήταν πληρωνόμενες υπηρεσίες τώρα εκτελούνται δωρεάν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Παρόμοια, η μπλογκόσφαιρα έχει αντικαταστήσει την παραδοσιακή μετάδοση ειδήσεων σε πολλές από τις λειτουργίες της, όμως πάλι με πολύ μικρότερο κόστος. Το ίδιο ισχύει για τα πρακτορεία ταξιδίων, τις χρηματιστηριακές εταιρείες και πολλούς άλλους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας όπου οι μεσάζοντες δεν είναι πια απαραίτητοι. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συνεισφέρουν στον οικονομικό αποπληθωρισμό. Η αποδιαμεσολάβηση και το λογισμικό ανοιχτού κώδικα αποτελούν μέρος ενός γενικότερου φαινόμενου: της επανάστασης των ομότιμων δικτύων (P2P). Οι παλαιότερες ιεραρχικές και κεντρικοποιημένες δομές διανομής, κυκλοφορίας και παραγωγής απαιτούσαν πολλά χρήματα και πολλή ανθρώπινη προσπάθεια για τη διαχείρισή τους. Επιπλέον, η ίδια η φύση τους απομόνωνε τους ανθρώπους, τον καθένα μέσα στα στενά πλαίσια μιας ειδικότητας, κάνοντας την ανταλλαγή των δώρων αδύνατη. Η αποδιαμεσολάβηση επηρεάζει ακόμα και το παροχής πιστώσεων και υπονομεύει τον παραδοσιακό ρόλο των τραπεζών ως οικονομικών μεσαζόντων που συνδέουν επενδυτές και δανειολήπτες. Οι εταιρείες παρακάμπτουν τις τράπεζες παίρνοντας χρηματοδότηση κατευθείαν από τις χρηματαγορές, ενώ νέοι P2P ιστότοποι δανεισμού όπως το LendingClub και το Prosper.com επιτρέπουν σήμερα σε ιδιώτες να δανειστούν απευθείας ο ένας από τον άλλον. Τα εμπορικά συστήματα εκκαθάρισης πιστώσεων, οι υπηρεσίες αμοιβαίας πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων και τα δίκτυα εμπορικού αντιπραγματισμού είναι άλλοι τρόποι με τους οποίους η τεχνολογία της πληροφορικής περιορίζει τον ρόλο των κεντρικοποιημένων μεσολαβητικών θεσμών. Όλες αυτές οι εξελίξεις θα ελαττώσουν το ΑΕΠ μειώνοντας τις δαπάνες για «οικονομικές υπηρεσίες». Επειδή αυτές οι φτηνότερες από ποτέ «οικονομικές υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας» αποτελούν έναν συντελεστή παραγωγής σχεδόν σε κάθε τομέα, η αποανάπτυξη γίνεται μεταδοτική. Αυτό ισχύει ακόμα και σε κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας που θεωρούμε ότι βρίσκονται σε ανάπτυξη. Για παράδειγμα, το 2000, 371 δις δολάρια δαπανήθηκαν σε εξαρτήματα Η/Υ, συμπεριλαμβανομένων εκτυπωτών, τεχνική εξυπηρέτηση, και αποθήκευση δεδομένων. Το 2009 αυτό το ποσό είχε ήδη συρρικνωθεί στα 326 δις δολάρια. Προφανώς, αυτή η πτώση δεν οφείλεται στο ότι αγοράζουμε λιγότερους υπολογιστές· οφείλεται στο ότι τα κόστη έχουν μειωθεί δραματικά. Ο πιο διαδεδομένος τρόπος δημιουργίας κέρδους στο διαδίκτυο είναι η διαχείριση διαφημίσεων που ουσιαστικά περιορίζει το μέγεθος ολόκληρης της ψηφιακής οικονομίας στο επίπεδο των διαφημίσεων που μπορεί να υποστηρίξει η οικονομία με φυσική υπόσταση. Όμως το διαδίκτυο τρώει ακόμα και τις δικές του σάρκες: οι ιστότοποι που προσφέρουν δωρεάν αξιολογήσεις προϊόντων και συγκρίσεις τιμών αχρηστεύουν την ίδια τη διαφήμιση που τους υποστηρίζει. Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι ότι το επιχειρηματικό μοντέλο που λειτούργησε σε όλη την ανθρώπινη ιστορία (βρίσκεις κάτι που κάνουν οι άνθρωποι για τον εαυτό τους ή ο ένας για τον άλλον μέσα σε μια οικονομία δώρου, τους το παίρνεις, και μετά τους το πουλάς) αντιστρέφεται. Το διαδίκτυο επιτρέπει και πάλι στους ανθρώπους να κάνουν πράγματα για τον εαυτό τους και πράγματα ο ένας για τον άλλον χωρίς να πληρώνουν γι’ αυτό. Ο Eric Reasons σχολιάζει, Ίσως ο λόγος που δυσκολευόμαστε τόσο πολύ να βρούμε τρόπους να εκχρηματήσουμε υπηρεσίες όπως το Twitter, το Facebook και το YouTube, είναι ότι δεν μπορούν να εκχρηματιστούν… ή τουλάχιστον όχι σε ποσοστό που να αντικαταστήσουν τους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας και τις υπηρεσίες που παραγκωνίζουν. Αυτό ακριβώς ανακαλύπτει ο γραπτός τύπος με δυσάρεστο τρόπο καθώς προσπαθεί να μεταβεί σε ένα διαδικτυακό μοντέλο. Το διαδίκτυο είναι μια συμμετοχική οικονομία δώρου, ένα ομότιμο δίκτυο στο οποίο δεν υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα στον παραγωγό και τον καταναλωτή. Όταν μοιραζόμαστε ειδήσεις, προτάσεις προϊόντων, τραγούδια και διάφορα άλλα μέσα από το διαδίκτυο, δεν χρεώνουμε κανέναν για τις «υπηρεσίες πληροφόρησης» που παρέχουμε. Είναι μια οικονομία δώρου. Το περιεχόμενο των περισσότερων ιστοτόπων είναι κι αυτό δωρεάν. Ο Reasons καταλήγει: Μας λένε να πιστέψουμε στο μέλλον μας σε μια οικονομία βασισμένη στη γνώση, όμως κανένας δεν έχει πραγματικά καταλάβει πως θα βγάλει αληθινό χρήμα από αυτό. Εκείνοι που βγάζουν χρήμα από αυτό (Craigslist, Google), κερδίζουν μόνο μερικά σεντ ανά δολάριο στις παλιές αγορές που ενόχλησαν ή που ουσιαστικά εξαφάνισαν με την καινοτομία τους. Αυτό δεν είναι κάτι που συμβαίνει επειδή δεν έχουμε βρει το σωστό σχήμα εκχρηματισμού ακόμα. Συμβαίνει επειδή η καινοτομία οδηγεί στην αποτελεσματικότητα και όχι στην ανάπτυξη και αυτό ασκεί αποπληθωριστική πίεση στους κορεσμένους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας. Επιπλέον, γίνεται κατά μεγάλο μέρος από εμάς, τους τελικούς χρήστες, στον ελεύθερο χρόνο μας, επειδή θέλουμε να δημιουργήσουμε και να μοιραστούμε, όχι μόνο να καταναλώσουμε. Ενώ η ανακατεύθυνση προς μια συμμετοχική οικονομία του δώρου είναι κάτι καινούριο, η απειλή της υπερβάλλουσας παραγωγικής ικανότητας και της υποαπασχόλησης ταλανίζει τον καπιταλισμό για αιώνες, δείχνοντας ότι δεν χρειάζεται να εργαζόμαστε τόσο σκληρά όσο το κάνουμε για να συντηρήσουμε την ανθρώπινη ζωή. Πράγματι, η επικείμενη έλευση μιας εποχής ελεύθερου χρόνου ήταν πάντα το όραμά μας από τότε που άρχισαν να χρησιμοποιούνται οι πρώτες μηχανές στη βιομηχανία, μηχανές που μπορούσαν «να κάνουν τη δουλειά χιλίων αντρών». Ωστόσο η υπόσχεση που υπαινίσσεται, ότι σύντομα θα χρειαζόταν να δουλεύουμε μόνο στο ένα χιλιοστό της δουλειάς μας, δεν έχει εκδηλώσει κανένα σημάδι εμφάνισης. Και έρχομαι τώρα εγώ να το υποσχεθώ εκ νέου. Θα αποδειχτεί και αυτό το όραμα μια χίμαιρα; Όχι. Η ειδοποιός διαφορά είναι ότι εμείς δεν θα επαναπαυτούμε μόνο στις τεχνολογικές βελτιώσεις που έχουν σχέση με την αποδοτικότητα για να κάνουμε εφικτό τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Το κλειδί είναι η αποανάπτυξη, όχι η αποδοτικότητα. Φαίνεται απολύτως εξωφρενικό: ότι η αποανάπτυξη –η οικονομική ύφεση – θα είναι αυτό που θα εισάγει την αληθινή ευμάρεια για τους πολλούς. Σε μια οικονομία ανάπτυξης, η εργασία που θα μπορούσε να απελευθερωθεί μέσω της τεχνολογικής προόδου αφιερώνεται στην παραγωγή όλο και περισσότερων πραγμάτων. Αν το 1870 χρειαζόντουσαν δέκα εργατοώρες για την παραγωγή των απαραίτητων σε ένα νοικοκυριό, και σήμερα χρειάζεται μία εργατοώρα για την παραγωγή της ίδιας ποσότητας πραγμάτων, τότε το σύστημά μας έχει συνωμοτήσει για να μας κάνει να καταναλώνουμε όσο κατανάλωναν δέκα νοικοκυριά το 1870. Ακούμε να μιλάνε για τον αμερικανό καταναλωτή, την ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης. Είναι αυτονόητο ένα όραμα πλούτου που ταυτίζεται με μία διαρκώς επιταχυνόμενη κατανάλωση. Ένας καινούριος ηλεκτρονικός υπολογιστής κάθε μήνα, ένα καινούριο αυτοκίνητο κάθε χρόνο, ένα μεγαλύτερο σπίτι κάθε πέντε χρόνια– καινούριο, περισσότερο, μεγαλύτερο, καλύτερο. Φαίνεται παράλογο αλλά είναι οικονομικά απαραίτητο στο σημερινό μας σύστημα επειδή η δυναμική του αποπληθωρισμού ελλοχεύει κάπου κοντά, περιμένοντας τη μέρα που η κατανάλωση θα μείνει πίσω από την ανάπτυξη της παραγωγικότητας. Δεν προβλέπω μια απότομη μετάβαση στην οικονομία που περιγράφω. Ας είμαστε υπομονετικοί και ας αναγνωρίσουμε ότι οι συνήθειες της σκλαβιάς είναι πολύ παλιές και ίσως χρειαστούν λίγο χρόνο για να αλλάξουν. Προβλέπω έναν ρυθμό αποανάπτυξης περίπου 2 τοις εκατό, ώστε η χρήση πρώτων υλών, η μόλυνση του αέρα και του νερού και ο χρόνος που ξοδεύουμε για να βγάλουμε χρήματα και όχι για αγαπήσουμε να πέφτει περίπου στο μισό με κάθε γενιά, μέχρι τελικά ο ρυθμός της αποανάπτυξης να επιβραδυνθεί καθώς η οικονομία πλησιάζει μία σχέση ισορροπίας με τον πλανήτη σε περίπου διακόσια χρόνια από σήμερα. Το σύστημα που περιέγραψα προσφέρει μία εναλλακτική λύση στο μέλλον που εκφράζεται από το μεγαλύτερο, το καλύτερο και το περισσότερο και που ακολουθείται από μια καταστροφική κατάρρευση. Το αρνητικό επιτόκιο επιτρέπει στις παραγωγικές επενδύσεις να συνεχιστούν και στο χρήμα να κυκλοφορεί, ακόμα και όταν η οριακή απόδοση κεφαλαίου είναι μηδέν ή λιγότερο, ενώ η χρήση ενός νομίσματος που διασφαλίζεται με τα κοινά αγαθά απελευθερώνει την εργασία ώστε αυτή να αφιερώνεται σε μη καταναλωτικούς σκοπούς. Στη συνέχεια θα περιγράψω μία τρίτη συνιστώσα: το κοινωνικό μέρισμα, που απελευθερώνει την αγοραστική δύναμη των εργαζομένων από την ανάγκη για πλήρη απασχόληση στη χρηματική οικονομία.
Εικόνα 2. Συνεχιζόμενη εκθετική ανάπτυξη Εικόνα 3. Κορύφωση και κατάρρευση Εικόνα 4. Εξισορρόπηση σε μια σταθερή κατάσταση Εικόνα 5. Κορύφωση και μετά σταθερή κατάσταση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 Σημειώσεις
Reasons, Eric. “Innovative Deflation.” Ιούλιος 5, 2009. |